De Stemming van 28-2-2021: Komt de lont nog in het kruitvat?

/in , /door

Het is gebruikelijk dat het RTL-debat het startpunt is van forse electorale bewegingen onder het electoraat in de laatste weken voor de verkiezingen. Maar of dit ook dit jaar gaat gebeuren is de vraag?

Enerzijds is dat debat korter op de verkiezingen (ruim 2 weken) dan voorheen. Vanavond is het debat en over 15 dagen worden de eerste stembureaus al geopend.

Anderzijds lijkt de Coronacrisis een soort mistsluier te leggen over politiek en electoraat en campagne. Als we dan ook weten dat volgende week het kabinet nog besluiten gaat nemen over de volgende fase van deze crisis dan bewegen we ons naar een situatie, die we in Nederland bij Tweede Kamerverkiezingen nog nooit hebben gehad. Plus dat er ook geen strijd lijkt te gaan ontwikkelen welke partij de grootste zal gaan worden.

Nog steeds zijn de verschuivingen van week tot week beperkt en dat is ook deze week nog zo. Maar toch zien we dat de VVD geleidelijk wat aan het wegzakken is. In drie maanden is de VVD gedaald van 36 zetels naar 33 zetels. De PvdA zakt terug naar 12 en CDA en PVV zijn 1 zetel gestegen. De grootste stijger t.o.v. de vorige Tweede Kamerverkiezingen is de PVV met 4 zetels. De grootste daler D66 met 6 zetels. Ook dat zijn minder grote verschuivingen dan we bij de meeste vorige verkiezingen hebben gezien.

Er zijn twee manieren waarop de uiteindelijke uitslag anders kan worden dan de electorale verhoudingen op dit moment zijn:

  1. Kiezers kunnen een andere partij gaan stemmen, dan ze nu zeggen dat ze van plan zijn om te doen.
  2. De kans is groot dat de opkomst bij deze Tweede Kamerverkiezingen fors lager zal zijn dan de vorige keer (81,5%) door de Coronasituatie van dat moment. Recente verkiezingen in Catalonië lien zien dat er daar een kwart minder is opgekomen. Het effect zal per partij niet hetzelfde hoeven te zijn, dus de uitslag kan daardoor wat wijzigen.

1. Nog van partij wisselen?

Om een indruk te geven welke bewegingen er binnen het electoraat nog mogelijk zijn hebben we de volgende grafiek gemaakt. Per partij is aangegeven welke andere partijen de bewuste kiezers nog een goede kans geven om op te stemmen. In die grafieken zijn niet de partijen meegenomen die lager scoren dan 3%. Een kiezer kon meerdere partijen noemen die toch nog een goede kans hebben op een stem.

Per partij is er ook een overzicht te geven van het aandeel kiezers per partij, die geen enkele andere partij een goede kans geeft op een stem.

Dit is het overzicht:

Deze grafieken laten een ongekende situatie zien t.a.v. de verkiezingsonderzoeken waar ik sinds 1976 bij betrokken ben. Van week tot week wel een heel stabiele situatie, maar het aantal kiezers dat aangeeft nog andere partijen een goede kans te geven op een stem is nog nooit zo groot geweest.

De vraag is dus vooral of de komende twee weken de lont nog in het kruitvat wordt gestoken.

2. Een fors lagere opkomst

Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen was de opkomst 81,5%. Vergeleken met de verkiezingen van de laatste 20 jaar was dat een heel hoge opkomst. Gezien de Coronasituatie van dit moment, plus dat het er naar uitziet dat er geen tweestrijd komt wie de grootste wordt, zou de opkomst wel eens duidelijk onder de 70% kunnen uitkomen.

Het effect per partij zal niet hetzelfde zijn. Maar om die wat beter in te kunnen schatten moeten we dichter op de verkiezingen staan.

Wel zal dat de kansen voor nieuwe partijen om de -lagere- kiesdeler te halen, vergroten.

 

 

De Stemming van 21-2-2021: een wankele stabiliteit?

/in , /door

Terwijl de verschuivingen van week tot week heel klein zijn is het wel opmerkelijk dat op dit moment ongeveer een derde deel van de kiezers op dit moment een andere partij prefereert dan de partij, die ze in 2017 hebben gestemd.

Hoewel de voorsprong van de VVD groot blijft zien we toch enige verzwakking in de electorale positie van deze partij. Met 34 zetels (-1) staat de partij op nog  maar op 1 zetel winst ten opzichte van 2017. Maar wel 11 zetels voor op de volgende partij.

Want ook de PVV zakt er 1 weg, en daarmee komt deze partij op 23 zetels. Wel staat deze partij nog op 3 zetels winst t.o.v. 2017. Alleen de PvdA (13) staat op een grotere winst. De twee verschoven zetels van vandaag komen terecht bij 50PLUS (2) en BIJ1 (1).

Het is trouwens wel heel opmerkelijk historisch gezien, dat maar 3 partijen hoger dan 10% staan en dat PvdA en CDA bij elkaar met 31 zetels nog steeds dicht staan bij de historisch lage score van 28 uit 2017. (Twee partijen die de vorige eeuw samen vrijwel steeds meer dan 80 zetels haalden).

De nieuwe partijen

Rondom de nieuwe partijen, zie ik steeds meer beweging. Niet alleen zien we nu al 6 zetels voor die partijen (JA21, Volt, BIJ1 en CodeOranje), maar er zijn drie redenen, waardoor dat nog wel eens meer zouden kunnen worden:

  • Er lijkt dit keer geen tweestrijd te komen, welke partij de grootste wordt. Een tweestrijd, waardoor kiezers sneller op één van die twee partijen gaan stemmen om invloed uit te oefenen op de uitkomst van die tweestrijd (het zogenaamd strategisch stemmen).
  • De opkomst zou wel eens fors lager kunnen liggen dan in 2017 (ruim 81%). Zelf schat ik dat die wel eens zou kunnen dalen tot onder de 70%. In dat geval zal de kiesdeler onder de 60.000 uitkomen en die was in 2017 nog iets meer dan 70.000. Die lagere opkomst zal dan vooral in de leeftijdsgroep tussen 40 en 70 gaan zitten.
  • Daarnaast merk je ook dat men t.a.v. de Coronacrisis weinig onderscheid ziet tussen de grotere partijen. Andere onderwerpen worden als het ware versluierd in het beleven van kiezers. Bij de toeslagenaffaire zijn niet alleen de regeringspartijen betrokken geweest, maar ook de PvdA. De kans dat men dan naar een nieuwe partij gaat in plaats van naar een andere reeds bestaande partij, wordt daardoor groter. Wellicht komen er nog wel gebeurtenissen in de komende drie weken, die wel weer ten voordele zal gaan werken voor de bestaande partijen.

Na JA21 zien we nu ook steeds meer “beweging” bij Volt. Een partij, die bij de Europese Parlementsverkiezingen in Nederland 1,9% haalde. Juist omdat het een partij is die zich op jongeren/studenten richt kan het wel eens zijn dat die onder de radar blijft van de traditionele media en de peilers. Met name GroenLinks en D66 zouden wel eens electorale last kunnen krijgen van deze partij als die zou gaan stijgen in de richting van de uitslag van de Europese Parlementsverkiezingen (hetgeen 2 of zelfs 3 zetels zou betekenen).

Ook zou een partij als BoerBurgerBeweging wel eens meer stemmen kunnen gaan halen dan nu zichtbaar is in peilingen. Of dat genoeg is voor een zetel is nog niet vast te stellen. Maar ook als zo een partij de kiesdeler niet haalt zouden ze toch vooral stemmen weg kunnen halen van een of twee grotere partijen, die daardoor een zetel gaan missen. (Want als er veel stemmen gaan naar kleinere partijen dan zullen er, door het systeem waarop in Nederland zetels worden toegewezen, meer restzetels beschikbaar komen, hetgeen voor de grootste partijen meer kansen op 1 of 2 extra zetels oplevert).

Toch veel verschuivingen op langer termijn

Terwijl we al lange tijd weinig verschuivingen zien van week tot week is het wel zeer opvallend dat er t.o.v. vier jaar geleden bij alle partijen sprake is van forse verschuivingen. Partijen raken behoorlijk wat kiezers kwijt, maar winnen er ook doorgaans weer behoorlijk wat bij.

Van alle kiezers die bij TK2017 gestemd hebben zegt nu 12% niet te weten op welke partij te stemmen of kiest 6% nu een partij, die nu nog niet in de Kamer is vertegenwoordigd.

Interessant is hoeveel procent van de kiezers van 2017 aangeven de desbetreffende partij weer te gaan stemmen. En dan zien we lagere cijfers dan we gewend zijn bij vorige verkiezingen.

 

Maar de volgende grafiek is misschien wel interessanter. Naast de partij van voorkeur van dit moment, vragen we ook welke partijen ook nog een kans maken. Dan worden er gemiddeld nog 1,4 partijen genoemd.

En dan zien we dat partijen toch nog wel kans hebben om meer kiezers uit 2017 terug te winnen.

Door deze twee grafieken te combineren zien we het volgende patroon:

Als je deze grafiek ziet dan zou je zeggen dat er nog wel ruimte voor verschuivingen is tussen de partijen. Want gemiddeld 25% van de kiezers, die aangeven de partij van hun keuze uit 2017 nu niet te zullen gaan stemmen geven die partij toch nog wel een kans op een stem.

Maar dat zal dan pas echt gebeuren als er een echte verkiezingskoorts uitbreekt. Daar is nu nog niets van te merken. Maar we  hebben nog 22 dagen voor de eerste stembureaus open gaan op 15 maart.

De stemming van 14-2 en de toenemende kans op lagere opkomst

/in , /door

De cijfers van deze week verschillen amper van die van vorige week. Alleen de stijging met 1 zetel van FVD vorige week is deze week weer teniet gedaan. Nu zien we dat CodeOranje (vooral sterk in de regio Den Haag met Richard de Mos) weer op 1 zetel staat.

Met deze grote mate van stabiliteit van de uitslagen en nog één maand te gaan, lijkt het erop dat er niet veel meer veranderd. Dat weet je natuurlijk nooit, maar dan moet er echt wel een flinke game-changer plaats vinden

Maar er is één factor, die zich steeds sterker aandient, die toch nog een behoorlijke impact zal kunnen gaan hebben. En dat is de opkomst, die een stuk lager lijkt te gaan worden, dan de laatste keer (bijna 82%). Een lagere opkomst, die niet hetzelfde zal werken voor de afzonderlijke partijen.

Twee factoren spelen een rol:

1. Er is geen duidelijke inzet van deze verkiezingen

Als er sprake is van een duidelijke tweestrijd of een duidelijke inzet van de verkiezingen dan werkt dat opkomstbevorderend. Die lijkt er nu niet echt te zijn/komen. Wellicht dat een ingrijpende gebeurtenis vlak voor de verkiezingen, zoals in 2017 met de uit het land gezette Turkse minister, toch nog voor een extra stimulans zorgt om op te komen.

2.  De angst om besmet te worden bij  de gang naar het stembureau

Bij verkiezingsonderzoek zeggen altijd meer mensen dat ze opkomen dan dat de werkelijke opkomst is. Dat komt doordat de opkomstintentie er wel is, maar die is dan niet zo sterk en op de dag zelf komt men er niet toe om naar het stembureau te gaan.  Met name zien we dat verschijnsel bij Gemeenteraadsverkiezingen en Provinciale Statenverkiezingen. Dan komt doorgaans maar 65%  a 80% van de mensen op, die bij onderzoek vooraf aangeven te zullen gaan stemmen. En dat is dan niet per partij gelijk. (Kiezers van de SGP komen altijd trouw op. Naarmate de opkomst van de rest lager is, haalt deze partij in procenten een beter resultaat).

Nu al geeft bij ons onderzoek 10% aan te aarzelen of men opkomt in relatie tot Corona of dat men daarom niet komt. Maar er zijn twee andere indicatoren, die aangeven dat het niet opkomen wel eens groter zal worden dan nu wordt aangenomen.

Begin januari werd door ons gevraagd of men als alle Nederlanders per post zouden mogen stemmen, men dan per post zou gaan stemmen. Toen gaf 22% aan dan per post te willen stemmen. Dat percentage is, terwijl de avondklok is ingevoerd en verlengd, nu gestegen naar 33%. Dat houdt in dat bij een groter aandeel van de bevolking de zorg om besmet te worden in het stembureau manifest aanwezig is.

Een andere vraag laat ook zien wat de problematiek zou kunnen gaan worden. Op 15 en 16 maart zullen in gemeenten al een beperkt aantal stembureaus worden geopend om op die manier het stemmen te spreiden en kiezers een veiliger gevoel te geven. Dat zullen er in Amsterdam en Rotterdam ongeveer 15% zijn van alle stembureaus. Op de vraag of men 15 of 16 maart op wil komen, of op 17 maart, zegt echter bijna de helft van degenen die van plan zijn te stemmen, dat bij voorkeur op 15 of 16 maart te doen in plaats van de 17e.

Nog los van het feit dat dit dan op 15 en 16 maart, door het veel kleinere aantal geopende stembureaus, tot veel drukkere stembureaus zal leiden dan op 17 maart, geeft ook dit weer dat bij een fors deel van de kiezers  het mogelijke risico op besmetting bij het stemmen een rol zal spelen.

In welke mate dat uiteindelijk zal leiden tot een lagere opkomst is niet te bepalen.

Na de gemeenteraadsverkiezingen die op 18 november 2020 zijn gehouden na herindelingen in Groningen en Brabant is onderzoek gedaan wat de invloed was van Corona crisis op de opkomst.  De opkomst was rond de 50%. Uit het onderzoek bleek dat 18% van de niet opgekomen kiezers aangaven dat de angst besmet te worden een rol speelde bij het niet opkomen.

Bij deze tussentijdse gemeenteraadsverkiezingen was er geen mogelijkheid voor de groep 70+ om per post te stemmen, zoals het op 17 maart wel is.

Deze tabel geeft toch al aan dat ook bij de Tweede Kamerverkiezingen Corona zal zorgen voor een lagere opkomst.

Hoeveel lager, is vooraf niet vast te stellen. Maar het zal gebeuren en het zal ook effect op de uitslag kunnen hebben.

Om dat effect te laten zien neem ik even aan dat de opkomst 70% wordt. De groep  70+, die wel per post mag stemmen, komt ongeveer net zo hoog op is als normaal (want die groep komt altijd heel goed op).  Bij de overige 85% van het electoraat, en dan met name onder de kiezers tussen de 45 en 70 jaar, zal die opkomst dan wel 10 a 15% lager zijn dan onder normale omstandigheden. En dat gaat gevolgen hebben voor de uitslag. Welke precies is vooraf niet vast te stellen. Maar het zal per partij 1 of 2 zetels kunnen schelen.

En het zou me ook niet verbazen als door de combinatie van de twee gemelde invloeden op de opkomst, de kans dat nieuwe partijen de (lagere) kiesdeler halen, vergroot zal worden.

De komende weken kan het gevoel van onveiligheid vergroot of verkleind worden, maar het is vrijwel zeker dat er een lagere opkomst gaat ontstaan, met een effect op de uitslag.

De Stemming van 7-2-2021 en de naderende verkiezingen

/in , /door

Ook ruim een maand voor de verkiezingen zien we op weekbasis weinig verschuivingen in de zetelverdeling  En de bewegingen die we zien, lijken meer rondom een bepaalde waarde te verlopen dan gestaag in een bepaalde richting. De enige verschuivingen van enige omvang sinds begin december was bij het CDA (na het aantreden van Hoekstra), de start van JA21 en de daarmee samenhangende daling van de PVV (3 zetels).

De grote vraag is of de komende 5 weken dat ook het beeld zal blijven.

Op zichzelf weet je nooit vooraf  of zich nog grote gebeurtenissen voordoen, die heel kort voor de verkiezingen de situatie kunnen veranderen (denk aan de uitzetting van de Turkse minister in 2017 en de aanslag in Utrecht in 2019). Maar veel wijst erop dat er  zonder hele grote gebeurtenissen geen grote verschuivingen zich meer zullen gaan voordoen. En de belangrijkste reden is dat de dreiging van Covid-19 en de maatregelen dominant zijn bij de bevolking en in de media. Hoewel ongetwijfeld de partijen gaan proberen om andere onderwerpen, m..b.t. de toekomst, naar de voorgrond te krijgen, denk ik dat daar niet veel ruimte voor zal zijn. Elke belangrijke ontwikkeling rondom Covid-19 overheerst bij veel kiezers andere factoren, die normaliter bij verkiezingen een rol spelen.

Dat is goed te illustreren bij de beantwoording deze week op de vraag over de derde golf. Het interessante daarbij is, dat de kerncijfers van de besmettingen en ziekenhuisopnames sinds de jaarwisselling gestaag dalen. De regering en het RIVM zeggen echter met grote stelligheid dat er, door de Britse mutant, een grote derde golf op ons afkomt, die tot op heden nog niet in de dagelijkse cijfers terug te vinden zijn.

Even los van de discussie in welke mate het model en de prognose van het RIVM juist is, het is heel interessant om vast te stellen, wat vervolgens de reactie van de Nederlanders is, op die aankondigingen. En dat laat deze tabel duidelijk zien. 61% van de Nederlanders denkt dat die grote derde golf er komt al dan niet gematigd door maatregelen. En nog eens 16% denkt dat de cijfers stabiel blijven of dalen, maar vindt dat de maatregelen moeten blijven gehandhaafd. 9% vindt dat alle maatregelen ingetrokken moeten worden.

Alleen bij FVD, PVV en PvdD zie je een patroon dat duidelijk afwijkt van die van de andere partijen (met FVD als de meest afwijkende partij met 68% die vind dat alle maatregelen opgeheven moeten worden).

Ik kan me geen groot en belangrijk onderwerp herinneren uit de Nederlandse politiek uit het verleden, waarbij ik een dergelijk patroon heb aangetroffen. Vaak zie je grote verschillen tussen regerings- en oppositiepartijen. Nu zie je slechts een relatief kleine groep, die niet meegaat met de lijn, die de regering inzet.

Dus als op 15 tot 17 maart Corona nog steeds overheersend is  in het bewustzijn van veel kiezers (en waarom zou dat niet zijn) dan is er weinig kans dat andere onderwerpen veel ruimte krijgen onder het electoraat, welke poging er ook gedaan wordt. Want ook in maart zullen onderwerpen als besmettingscijfers, ziekenhuiscapaciteit, vaccinaties, RIVM, OMT, maatregelen, gevolgen van de maatregelen en persconferenties een groot deel van de aandacht opeisen. En dus is er veel minder ruimte dan normaal voor de campagne en mogelijke bijzondere gebeurtenissen tijdens die campagne, waardoor er plotseling stevige verschuivingen kunnen optreden in de voorkeuren.

Ten opzichte van “normale” Tweede Kamerverkiezingen zie ik drie componenten die toch nog een effect kunnen hebben.

  • Bij iedere verkiezing was er een duidelijke inzet. Welke partij wordt de grootste en wie levert de premier? En/of halen de regeringspartijen een meerderheid of niet? Het ziet er niet naar uit dat dit half maart het geval zal zijn. Dat zou wel eens kunnen betekenen dat kiezers minder naar de grootste partijen trekken en (nieuwe) kleine partijen het beter gaan doen dan normaal. Een verschijnsel dat we ook een paar keer bij de Europese Parlementsverkiezingen hebben gezien. Met name als ze bepaalde deelgroepen kunnen mobiliseren op een specifiek onderwerp.
  • In het verleden was er vaker sprake van de premierbonus. Denk aan Den Uyl (1977), Lubbers (1986), Kok (1998) en Balkenende (2006). Andere jaren was dat duidelijk minder. Bij TK2021 zou dat bij Rutte wel eens het geval kunnen zijn.
  • Het verschil in opkomst tussen groepen zal bij deze verkiezingen een grotere rol spelen dan bij de eerdere Tweede Kamerverkiezingen. En dat komt doordat, in tegenstelling tot wat mensen bij onderzoeken aankondigen (want dan zehhem ze altijd dat ze zullen gaan stemmen), er nogal wat mensen toch thuisblijven en hun stem laten verlopen. Dat laatste geldt niet voor de groep boven de 70, die per post kan stemmen. Maar met name in de leeftijdsklasse tussen 50 en 70 zullen er meer mensen dan nu verwacht wordt toch niet gaan stemmen, tenzij op dat moment de gepercipieerde dreiging van besmet worden door het virus aanzienlijk is verlaagd. (Wat ik niet verwacht).  Het is mijn inschatting dat de opkomst tussen 5 a 10% lager zal worden dan als er geen dreiging van het virus zou zijn. Welk effect dat op de uitslag heeft is niet aan te geven, maar dat die er komt, verwacht ik wel.

De kans lijkt steeds groter te worden dat, evenals het geval was in 1998, het zittende kabinet de meerderheid behoudt, zeker als Rutte zijn premierbonus nog gaat innen.

De volgende weken, en met name in de laatste week voor de verkiezingen, zal het duidelijk worden in welke mate de huidige patronen toch nog doorbroken zullen worden.

PEIL.NL © NO TIES BV / VIEWTURE BV