In de komende dagen verschijnen diverse analyses van de verkiezingsuitslag van TK2021. Dit is de eerste van deze serie:
De lont kwam toch nog in het kruidvat
Eind februari beschreef ik de electorale situatie van de grote mate van stabiliteit aan de buitenkant van de wekelijkse peilingen aan de ene kant , en aan de andere kant de vele kiezers, die meerdere partijen nog een kans gaven. Ik stelde toen de vraag: “Komt de lont nog in het kruitvat?”. Dat is de laatste week inderdaad gebeurd, door de snelle opkomst van Sigrid Kaag/D66. Ten opzichte van zondag 7 maart steeg D66 van 14 naar 24 zetels.
Bij een verkiezing, die voor Coronatijd -ook internationaal gezien- een heel hoge opkomst had. Slechts 2,5% lager dan in 2017. Een waarde, die ik zeker niet verwacht had. Een analyse daarvan volgt in de loop van de week.
Nu de rookwolken opgetrokken zijn en D66 4 zetels gewonnen heeft (in plaats van de aanvankelijke 27 uit de exitpoll) is er een goed beeld te geven van de forse overgangen tussen partijen. Als je die ziet is een wonder dat de grootste verschuiving maar 6 zetels is geweest (GroenLinks -6 en FVD +6).
Een kleine waarschuwing t.a.v. de einduitslag. Er zijn uiteindelijk 10 restzetels verdeeld, hetgeen een ongewoon groot aantal is. Als bij de definitieve telling van de Kiesraad de uitslag van een partij een paar duizend stemmen verschilt van de voorlopige uitslag dan zou best een restzetel van de ene partij naar de andere kunnen verschuiven. Er is namelijk sprake van een delicate balans. Mocht één van de kleinere partijen een zetel toch kwijtraken -en FVD zit niet ver boven de grens van de 8e zetel- dan zou de VVD of D66 ervan kunnen profiteren. Mocht Volt of JA21 toch een vierde zetel krijgen, dan zou FVD of de VVD daar last van kunnen krijgen.
De grote verschuivingen tussen de partijen
Hieronder treft u vier grafieken aan die de verschuivingen tussen de partijen goed weergeven. Voor de geinteresseerden naar alle cijfers t.a.v. de overgangen treft u onderaan dit deel de mogelijkheid om het excel file met de basiscijfers voor de grafieken te downloaden.
Naast deze grafieken treft u onderaan ook de overgangstabellen van vorige verkiezingen aan, zoals die nog op Peil.nl terug te vinden zijn. Daaruit is ook goed op te maken hoeveel groter de bewegingen tussen partijen dit keer is geweest t.o.v. vorige verkiezingen. Zeker als we beseffen dat de grootste verschuiving van één partij “maar” 6 zetels is geweest.
Grafiek 1 laat zien wat de kiezers van de verschillende partijen in 2021 bij TK2017 gestemd hebben. Dus als u de regel van de VVD bekijkt dan staat er het volgende: Van degenen die bij TK2021 VVD stemden, heeft 57% in 2017 ook VVD gestemd. Daaronder kunt u aan de kleuren bij D66, PVV en CDA zien dat die die waardes ongeveer even groot zijn. (ze zijn 7%, 7% en 8%). Dus van de kiezers in 2021 die VVD stemden, stemde dus 7% D66 in 2017.
Als we de kiezers uit deze grafiek verwijderen, die op dezelfde partij hebben gestemd als in 2017, dan zien we de grafiek die laat zien waar de partijen hun winst vandaan haalden.
De grafiek laat o.a. zien dat 31% van de nieuwe kiezers bij D66 in 2017 VVD hadden gestemd. JA21 trok met name kiezers van VVD, PVV en FVD. Volt met name van GroenLinks, PvdA en D66.
De volgende grafiek betreft een overzicht van waar de kiezers van TK2017 naar toe zijn gegaan. Dus van de kiezers van de VVD uit 2017 stemde in 2021 67% VVD. Dat is al geen echt hoog percentage. Maar bij de andere partijen is het (nog) lager. Bij winnaars als FVD en D66 zien we slechts percentages van 27% en 58%.
Besef dat dat betekent: Ruim 40% van de kiezers uit 2017 van één van de winnaars: D66 heeft nu een andere partij gestemd. Alleen door een grote instroom van kiezers van andere partijen kon D66 dus winnen.
Ten slotte de grafiek waar het verlies van de partijen van de kiezers van TK2017 naar toe gegaan is. Goed is te zien hoezeer de VVD heeft geprofiteerd van de aantrekkingskracht van Mark Rutte in deze Coronatijd. Alleen daardoor heeft de VVD toch nog gewonnen, terwijl het een derde deel van de kiezers uit 2017 is kwijtgeraakt.
Dit is het spreadsheet aan met alle getallen van deze grafieken. U kunt het downloaden als u op de link klikt.
Overgangentabellen TK2021 voor Peil.nl
Ter referentie zijn dit overgangtabellen van vorige Tweede Kamerverkiezing. TK2017, TK2012 , TK2010. TK2006.
Enkele bijzondere kaartjes
De electorale verschuivingen kunnen ook via kaarten worden weergegeven. Er zijn/worden nog vele gemaakt. Op deze plek volgen er een aantal van Josse de Voogd en Dennis Brouwer. (Met Dennis en Frank Tieskens, 00k een datakoning, is t.b.v. van de uitslagenavond van Geen Stijl, een voorspellingsmodel opgesteld om op basis van de binnenkomende uitslagen per gemeente, zo snel mogelijk de echte einduitslag te kunnen inschatten. Kort na middernacht, toen er nog maar ruim 50 -vooral kleinere- gemeentes binnen waren gekomen, zat dat model al heel dicht bij de prognose van de uiteindelijke uitslag. Ook hier wordt nog snel op teruggekomen, zodat voortaan bij verkiezingen niet de ANP voorspelling meer leidend kan zijn op basis van de einduitslagen. Want bij ons model bij voorbeeld was het al heel snel duidelijk dat D66 de 27 of 26 zetels van de Ipsos exit-poll (die gezien de ingewikkelde omstandigheden verder best goed was) zeker niet zou halen. Al snel zaten wij rond de 23.
Dit zijn een paar kaartjes van de creatieve electoraal geograaf Josse de Voogd van de einduitslag.
En dit is de kaart van het “Hopsakee”- initiatief van Cohen, als de drie linkse partijen samen het huidig resultaat hadden gehaald. Ook deze drie linkse partijen samen zou nog maar in een beperkt aantal gemeenten tot de grootse partij hebben geleid.
Ten slotte de kaart van Dennis Brouwer over de grootste linkse partij per gemeente.
In de komende week verschijnen er nog een aantal andere analyses en overzichten van onze hand.
Dinsdagavond komen we met de laatste peiling en de prognose voor de einduitslag.
