juni 2023 – Peilingen

Als de keuze voor de Tweede Kamer vandaag wordt afgezet naar de uitgebrachte stem precies drie maanden geleden bij de Provinciale Statenverkiezingen dan valt de volatiliteit op. Nogal wat kiezers maken een andere keuze dan toen. Allereerst geeft 13% nu aan niet te weten op welke partij men zou stemmen. Een maand na de verkiezingen was dat 8%.

Daarnaast zien we een dalende trend van degenen die aangeven dezelfde keuze te maken als half maart. Het was een maand na de verkiezingen 83%, het is nu 72%.

De verschuiving bij de partijen in die twee maanden ligt aan de basis voor de uitslag van de peiling van vandaag.

Terwijl BBB in de maand na de verkiezingen extra kiezers trok (“band wagon effect”) en zijn kiezers van 15 maart vasthield, zijn die scores bij BBB teruggezakt naar de gemiddelde van de andere partijen. Daarom is BBB vandaag op het niveau van de uitslag van 15 maart. Nog altijd 28 zetels meer dan bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021.
VVD en D66 houden op dit moment hun kiezers van 15 maart beter vast dan het gemiddelde van de partijen, dat is juist niet het geval bij het CDA en de ChristenUnie. Alleen bij de VVD zien we enige overgangen van andere partijen naar deze partij. Hierdoor komt de VVD er op dit moment wat beter voor te staan dan kort na de verkiezingen. Maar nog steeds is er een fors gat van 9 zetels met BBB
De PVV houdt zijn eigen kiezers beter vast en trekt kiezers aan van BBB en JA21 en stijgt daarom flink.
VOLT trekt kiezers aan van D66, GroenLinks en PvdA en wordt hierdoor groter dan het CDA op dit moment.
PvdD doet het steeds iets beter en staat nu met 10 zetels gelijk aan D66 en maar 1 zetel achter op de PvdA.
ChristenUnie staat op nog maar 4 zetels.

Dat brengt ons op deze uitslag:

Regeringscoalities

De grote versplintering van ons Nederlandse electorale en politieke landschap zorgt ervoor dat het steeds moeilijker wordt stabiele meerderheden te krijgen, die steunen op meerderheden in de beide kamers.

Partijen die aan regeringen meedoen komen steeds meer in combinaties terecht waar een fors deel van hun kiezers niet tevreden mee is. En mede daarom sprngen ze makkelijk over naar andere partijen. Die keuze is immers ruim. Zo staat de regeringscoalitie op dit moment nog maar op 40 zetels. En komen die partijen veel zetels tekort om samen een meerderheid te vormen.

Om een indruk te geven van die complexiteit is gevraagd aan welk soort regeringscombinatie men de voorkeur gaf na een volgende verkiezing. En dat antwoord is afgezet tegen de stemintentie. Aan de kiezers zijn varianten voorgelegd, die meerderheden zouden kunnen halen (soms door aansluiting van 1 of 2 andere partijen). Dit is de totaaluitslag van Nederland.

Goed valt te zien hoe de wensen van de kiezers uiteenlopen. VVD samen met D66, GroenLinks en PvdA zou 21% van de kiezers wensen. VVD samen met BBB, CDA, JA21 en PVV komt op 19% uit. VVV,CDA en BBB plus nog een of twee partijen scoort 14%.

Deze op zichzelf al lage percentages hebben nog een belangrijke complexiteit. Wat willen de kiezers van die partijen zelf. Hieronder het overzicht, waaruit onder meer blijkt dat , maar 12% van de VVD-kiezers voor de combinatie is van de VVD met D66, GroenLinks en PvdA.

Het is deze grafiek die symboliseert in welke complexe fase we met de Nederlandse politiek zijn beland en hoe ons huidig politiek stelsel en de samenstelling van het electoraat op veel punten de boel op slot zet. Enerzijds verdwijnt hierdoor steeds meer slagkracht uit het openbaar bestuur, anderzijds neemt het vertrouwen in de politici, partijen en het stelsel steeds meer af.

Ook als bij verkiezingsuitslagen grote verschuivingen voorkomen, zoals we ook weer op 15 maart jl. hebben gezien, zijn de onderliggende electorale verschuivingen minder groot als men zou denken. Maar dan moet er niet per partij apart gekeken worden, maar naar blokken kiezers in het electoraat. Die hebben een voorkeur voor meer dan één partij, maar tijdens de verkiezingen mogen ze er maar één van kiezen.

In dit artikel wordt een indruk gegeven van die blokken en hun voorkeuren. Het geeft meer inzicht in hoe de electorale verhoudingen liggen en binnen welke marges er verschuivingen in het electoraat kunnen optreden.

Via een recent uitgevoerd onderzoek onder meer dan 5000 ondervraagden via Peil.nl brengen we dit in kaart voor de grootste politieke blokken.

Dat gebeurt door voor een aantal (mogelijke) partijen aan te geven hoe groot de kans is dat men er op stemt als er nu Tweede Kamerverkiezingen zouden zijn. Bij de grafieken die volgen ziet u cijfers van degenen die zeiden het zeker te zullen stemmen of die partij/groep een grote of vrij grote kans te geven op een stem. Het wordt afgezet naar een scala van kenmerken.

We hebben dat niet gedaan voor alle mogelijke partijen of alle mogelijke combinaties, maar ten behoeve van de overzichtelijkheid een zevental (GroenLinks+PvdA, D66, CDA, Lijst Omtzigt, VVD, BBB en PVV). Door de wijze van vraagstelling is het goed mogelijk dat een respondent meerdere partijen/groepen een (vrij) grote kans geeft.

Er is dus geen sprake van het kunnen optellen van de stemkansen cijfers van de diverse partijen/groepen. Uit de grafieken is bij voorbeeld goed op te maken dat veel mensen zowel BBB als Lijst Omtzigt een (vrij) grote kans geven op een stem. Hoe dat bij een verkiezing uitvalt hangt dan erg van de situatie van dat moment af en de aanloop naar die verkiezingen.

Door het afzetten van de uitkomsten tegen een groot aantal kenmerken kan een goed inzicht gegeven worden van hoe de positie is van de verschillen politieke partijen/groepen ten opzichte van het electoraat. En binnen welke marges verschuivingen in het electoraat kunnen voorkomen.

Totaalcijfers

Dit zijn de totaalcijfers voor de gemeten 7 partijen/groepen. Een Lijst Omtzigt wordt door 29% van de kiezers aangegeven als een partij die ze een (vrij) grote kans geven op een stem. BBB scoort 25%. VVD, GroenLinks+PvdA, en PVV scoren ieder 15%, D66 10% en CDA nog maar 6%.

De volgende grafiek laat zien hoe de relatie is tussen de keuzes op deze 7 partijen/groepen partijen onderling.

Bij de cijfers boven de 10% is er dus een forse concurrentie tussen die partijen.

BBB en Lijst Omzigt kennen een grote overlap. Van degenen die BBB een (vrij) grote kans geven, geeft 65% ook Lijst Omzigt een (vrij) grote kans en andersom is 48%.
PVV kent ook een grote concurrentie met BBB en Lijst Omzigt. Maar het lijkt erop dat PVV meer last heeft van die andere twee dan andersom.
Tussen GroenLinks+PvdA en D66 zien we ook vrij hoge waardes.
Goed te zien is dat de positie van CDA en VVD electoraal moeilijk is. Wel forse concurrentie van BBB en Lijst Omzigt, maar beduidend minder andersom.

Demografische kenmerken

Ten aanzien van een aantal demografische kenmerken zien we forse verschillen in uitslagen

Leeftijd

GroenLinks+PvdA scoort duidelijk beter bij de leeftijdsgroep onder de 35 jaar dan bij de andere leeftijdsgroepen (25% tegen 8% bij de groep tussen 55 en 64 jaar).
Lijst Omtzigt doet het beter bij de ouderen dan bij de jongeren (maar is bij de groep onder de 35 jaar nog wel even groot als GroenLinks+PvdA.
BBB doet het beter bij de leeftijdklassen tussen 35 en 65 dan bij de jongeren en ouderen.
CDA doet het eigenlijk over de hele linie slecht.

Inkomen

Zowel VVD als D66 doen het duidelijk beter bij de hogere inkomens dan de lagere inkomens.
Het gemiddelde inkomen is bij de Lijst Omzigt wat lager dan bij BBB.
PVV heeft het zwaartepunt bij de laagste inkomens

Opleidingsniveau

De verschillen naar oppleiding zijn fors:

BBB, Lijst Omtzigt en PVV doen het beduidend beter bij degenen met een lage opleiding dan bij degenen met een hoge opleiding.
Bij D66 en GroenLinks+PvdA is het andersom

Werkzaamheid

Deze grafiek laat zien hoe de verschillen zijn naar het soort werkzaamheid van de respondent.

BBB, VVD en Lijst-Omtzigt zijn de partijen voor de ondernemers
Bij de ZZP-ers komt daar ook de PVV bij.
Er is een groot verschil tussen de keuzes van geensioneerden en studerenden. De eerste groep kiest het meest Lijst Omzigt en BBB. De tweede groep GroenLinks+PvdA en D66.

Politieke kenmerken

Gestemd bij TK2021

Deze grafiek laat de cijfers zien van de kiezers bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021. Goed te zien is hoe sterk CDA en D66 zijn teruggezakt bij de kiezers uit 2021. Ook is te zien dat de combinatie GroenLinks+PvdA het beter doet bij de kiezers van GroenLinks uit 2021 dan bij die van de PvdA.

Gestemd bij PS2023

In dit overzicht zien we andere partijen dan bij het overzicht van TK2021. Dat is mede omdat het aantal ondervraagden van die partijen groter is dan van die van 2021.

Links-rechts schaal

De links-rechts schaal laat nog steeds grote verschillen zien in uitslagen. Wel valt te zien dat de lijst-Omtzigt het meest verspreid is over links en rechts.

Kansenindicator

De twee vragen van de kansenindicatoren laat ook duidelijke verschillen zien of “men al dan niet zich zorgen maakt over de financiele toekomst” en of “men vindt dat de laatste jaren men meer kansen ziet of bedreigingen”.

Media

Ten slotte hebben we een overzicht naar de krant die men regelmatig leest. Het is duidelijk dat er een groot verschil is tussen de zeven media:

Telegraaf: BBB, Lijst Omtzigt, VVD en PVV
AD/Regionaal: Lijst Omtzigt, BBB en VVD
De Volkskrant: GroenLinks+PvdA, D66 en Lijst Omtzigt
NRC: GroenLinks+PvdA, D66, VVD, Lijst Omtzigt
Parool: GroenLinks+PvdA, D66, Lijst Omtzigt en VVD
Trouw: GroenLinks+PvdA, Lijst Omtzigt en D66 (opvallend is daar de lage score van het CDA)
FD: D66, Lijst Omtzigt en VVD

Opmerkelijk is dat bij deze media D66 die in heel Nederland 10% scoort, bij van de 7 media ruim boven die waarde scoort. Ook bij GroenLinks+PvdA zien we hoge scores bij vier van de zeven media. Aan de andere kant zien we dat BBB bij vijf van de zeven titels ruim lager scoort dan de landelijke cijfers.

Ten slotte

Hoewel er zeker sprake is van polarisatie voor GroenLinks+PvdA+D66 aan de ene kant en de PVV aan de andere kant op de meeste kenmerken is het opvallend dat Lijst Omtzigt en BBB dat veel minder hebben. Zij kennen forse aahangen bij de meeste groepen die in dit overzicht getoond worden.

Daarnaast valt ook goed te zien dat de VVD dezelfde weg lijkt op te gaan als PvdA en CDA dat gingen. De aantrekkingskracht van die partij is fors afgenomen en de vraag is wat er nog over blijft als ook Rutte geen lijsttrekker meer is.

De echte uitslag van de volgende verkiezing wordt hiermee niet voorspeld. Besef namelijk dat deze 7 partijen/groepen al 115% bij elkaar scoren. En dat de andere partijen, die niet in het onderzoek zijn opgenomen, bij elkaar ook zeker nog 35% scoren. Dat houdt in dat het vooral bij de verkiezingen zal gaan om kiezers die jouw partij een (vrij) goede kans geven om te zetten in een echte stem en een andere mogelijke partij die men ook een grote kans geeft niet te gaan kiezen.

Cruciaal bij de volgende verkiezingen wordt daarbij natuurlijk wel wat Pieter Omtzigt gaat doen. Als hij wel meedoet of niet aan de verkiezingen zal een grote impact hebben op de uitslag.

Stemming 18-6-2023 Grote volatiliteit onder electoraat