9-9-2023: Nog 74 dagen voor 22-11-23

Het is nog 74 dagen tot de verkiezingen. De Tweede Kamer is weer bij elkaar gekomen, de meeste verkiezingsprogramma’s zijn verschenen, een deel van de kandidatenlijsten ook.  Over exact een maand moeten de kandidatenlijsten zijn ingediend en begint de campagne echt.

Bij de Grand Prix heb je eerst een opwarmrondje, voordat de echte start plaats vindt. Zo kunnen we de periode waarin we nu zitten beschouwen.

De peiling van deze week verschil voor de meeste partijen niets van die van vorige week. Alleen zien we bij BBB een terugval van 2 zetels, na de stijging van 4 zetels van vorige week (direct na aankondiging van Mona Keijzer als premierkandidaat/nummer 2 op de lijst). De VVD stijgt 1 zetel en JA21 ook. (Die laatste partij daalde vorige week 2 zetels naar 1, maar zat toen al dicht bij de 2.)

Premierskeuze

Net zoals vorige week hebben we gevraagd wie men als premier zou willen als er uit drie gekozen kon worden. Daar zien we nu een duidelijk verschil met de uitkomst van vorige week. Keijzer stond toen 1, maar daalt naar de 3e plaats, en Yeşilgöz stijgt van 3 naar 1. De verschillen zijn niet zo groot, maar t.o.v. de vorige week zien we wel een duidelijke verschuiving.

In de onderstaande grafiek zijn de keuzes te zien van de kiezers van BBB, VVD en PvdA/GroenLinks bij PS2023 en van de kiezers van NSC op dit moment de vorige week vergeleken met deze week. Goed is te zien hoe de positie van Yeşilgöz versterkt is bij de kiezers van VVD, BBB en NSC en die van Mona Keijzer verzwakt. Het is niet duidelijk of dat komt doordat de vorige peiling binnen 24 uur na de aankondiging van BBB heeft plaatsgevonden of dat er de afgelopen week er gebeurtenissen waren die de positie van BBB wat heeft aangetast.

Het is goed te beseffen bij deze tabel dat van de kiezers van BBB bij PS2023 nog maar 50% aangeeft nu BBB te zullen stemmen en 30% NSC.  Huidige kiezers van NSC geven de voorkeur aan Keijzer, maar het verschil met Yeşilgöz word duidelijk kleiner.

De 5 grootste partijen

NSC

Sinds september 2021, toen Pieter Omtzigt als kamerlid alleen doorging, hebben we 8 keer gemeten was zijn electorale potentie was. 7 van de 8 keer kwamen we op een score uit tussen de 24 en 30 zetels. (De 46 die zes weken geleden in de publiciteit kwam was een meting van I&O ten behoeve van De Volkskrant. Een score, die vermoedelijk de totale potentie aangaf en niet de feitelijke score).

Een score tussen de 25 en 30 score lijkt een vrij harde uitgangspositie te zijn  dus van Pieter Omtzigt. De samenstelling en omvang van zijn lijst en de mogelijke premierkandidaat zou tot 9 oktober nog wat veranderingen kunnen betekenen, maar ik verwacht niet al te grote. Daarna begint de campagne (en de debatten, in welke vorm dan ook) en dan gaan zich krachten voordoen die er nu nog niet echt spelen. Omtzigt “wint” nu kiezers van veel partijen, maar dat houdt niet in dat die kiezers de partij, waar ze vandaan komen, dan ook hebben afgeschreven. Mocht zich tijdens de campagne een teleurstelling over/door Omtzigt voor gaan doen, dan kan het ook weer snel de andere kant op gaan.

VVD

Na het “vertrek” van Rutte heeft de VVD het voordeel van een politiek leider die in deze positie een “new kid on the block is”. De onvrede van veel VVD-kiezers over die partij, die in een regering zat met o.a. D66, zou zijn best eens als sneeuw voor de zon kunnen verdwijnen. Waarbij de VVD nog verder kan stijgen dan ze nu staan en in de buurt komen van de score van vorige keer (34). De achilleshiel van die partij zou kunnen zijn dat een deel van de VVD-kiezers niet wil dat de VVD na de verkiezing met PvdA/GroenLinks gaat regeren. Maar het lijkt erop dat ze dan bij BBB of NSC toch geen alternatief hebben,

PvdA/GroenLinks

Door de recente peiling van IPSOS (1Vandaag) bestaat het beeld dat deze combinatie na eind juli nu 7 zetels gedaald is (van 27 naar 20). Ipsos heeft tussen begin juli en begin september 2 metingen verricht met ieder ruim 1.000 ondervraagden. Wij hebben in die tijd 6 peilingen uitgevoerd met gemiddeld 5.000 ondervraagden.

Op basis van onze peilingen (en die in de maanden daarvoor) kunnen we stellen dat:

• De combinatie PvdA+GroenLinks amper meer zetels scoorde dan na PS2023 de beide partijen apart.
• Met Timmermans erbij behaalde de combinatie circa 3 zetels meer.
• NSC kost deze combinatie 2 tot 3 zetels
• De electorale kracht van de combinatie is iets verzwakt in de laatste tijd.

Per saldo staat PvdA+GroenLinks 2 zetels lager dan eind juni. Een daling van 7 zetels zoals Ipsos meldde zien wij dus niet.

De vraag is wel hoeveel de combinatie in de komende tijd nog kan stijgen. De ruimte naar boven lijkt niet erg groot te zijn. Wellicht dat het gedoe rondom de lijsttrekker bij de Partij voor de Dieren de combinatie in de kaart gaat spelen.

BBB

Deze partij heeft de meeste electorale last van NSC.  Zonder die partij zou BBB nu duidelijk boven de 20 zetels staan. De ontwikkelingen in de komende tijd rondom NSC en de premierkeuze kan voor de BBB zowel nog een flinke stijging als flinke daling kunnen betekenen.

PVV

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 deed deze partij het veel beter dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 en 2023. Het onderwerp “immigratie/asiel” is voor PVV een electoraal aantrekkelijker issue dan klimaat of stikstof. Dat de PVV niet meer door de VVD wordt uitgesloten kan ook een andere dynamiek rondom die partij ten gevolge hebben. Het is onduidelijk of er toch nog een echte “strijd” ontbrandt wie de grootste gaat worden, en als dat wel gebeurt dan zal de PVV, net zoals de BBB daar electorale last van krijgen.

De overige partijen

Bij de overige partijen lijken er geen kandidaten te zijn om meer dan 10 zetels te behalen. Als er een stevige twee- of driestrijd komt wie de grootste wordt, zullen die kleinere partijen er nog meer onder lijden.

Groot verschil met vorige twee verkiezingen

Bij de verkiezingen in 2017 en 2021 waren er vier partijen nodig om een regering te vormen. Het lijkt erop dat het dit keer met drie partijen al zal kunnen. Het probleem is echter dat NSC nul zetels in de Eerste Kamer heeft, zodat daardoor de kans toch weer klein is dat er een regering met drie partijen zal komen.

En als men dan op dezelfde wijze als in 2017 en 2021 een dichtgetimmerd regeerakkoord zal worden geprobeerd te maken dan zou het best eens kunnen duren dat de formatie nog langer duurt dan de vorige record-formatie.