Ook deze week zien we geen verschuivingen in politieke voorkeur. De resultaten van de Amerikaanse verkiezingen leert ons weer veel over een trend, die ook in Nederland waarneembaar is.

Net zoals bij de Amerikaanse verkiezingen van 2016 horen en zien we in de Nederlandse media dit keer vooral verbazing dat zoveel mensen (toch weer) voor Trump gekozen hebben.  In 2016 kreeg bij een wat lagere opkomst dan dit jaar Hillary Clinton 3 miljoen stemmen meer dan Trump (66 miljoen tegen 63 miljoen). Op dit moment lijkt Biden 5 miljoen meer stemmen te hebben gekregen (76 miljoen tegen 71 miljoen). Trump heeft dus 8 miljoen stemmen meer gekregen dan de vorige keer en Biden 10 miljoen meer dan Clinton de vorige keer. Besef daarbij wel dat er in 2016 nog 7 miljoen stemmen werden uitgebracht op andere kandidaten, dit jaar is het ongeveer 3 miljoen.

Uit de analyses in de VS lijkt de geringe verschuiving van de uitkomst vooral voort te komen uit het verschil in mate van opkomst tussen kiezers van de democratische partij tussen 2016 en 2020 en veel minder doordat er Republikeinen uit 2016 nu overgestapt zijn naar de Democraten.

Een polarisatie met een scherpe scheidslijn, die ik nu al een tijd beschrijf als de tegenstelling tussen Ajax- en Feyenoordsupporters. Die twee groepen supporters bekijken de wedstrijd met een compleet verschillende bril. Hebben weinig respect voor elkaar. En zullen niet van de ene club naar de andere club overlopen.

Maar ook degenen die de toon zetten in de media, zowel in de VS als vanuit andere landen (zoals Nederland) behoren ook tot één van die twee groepen. Hoewel zij denken dat ze objectief naar iets kijken, is hun bril ook meestal behoorlijk gekleurd. Nederland heeft altijd een behoorlijke voorkeur gehad voor Democratische kandidaten, dat is met de kandidatuur van Trump alleen maar meer geworden. (Bijna 20% van de Nederlanders zouden voor Trump gestemd hebben, meer dan 70% voor Biden).

Mede daardoor hoorde je de afgelopen dagen bij de talkshows met name verbazing over het feit dat er zoveel mensen gestemd hebben op Trump. Men is zelf een “Ajax-supporter” en begrijpt niet dat anderen “Feyenoord-supporter” kunnen zijn. En dan komen ze met argumenten, die door andere Ajax-supporters worden gedeeld, maar dat is niet het geval bij de Feyenoord-supporters. Of zij zien een andere werkelijkheid of zij vinden de genoemde argumenten helemaal niet belangrijk. (Zowel bij de Provinciale Statenverkiezingen als nu bij de Amerikaanse verkiezingen vind ik Barbara Baarsma een schoolvoorbeeld hiervan. Als ze oproept tot eenheid dan is het de eenheid binnen de groep Ajax-supporters).

Ook in Nederland

In Nederland is iets vergelijkbaar aan de hand. Het wordt wat gemaskeerd doordat ons meerpartijen systeem omdat de tweedeling in Nederland niet 50-50 is, maar eerder 70-30.

In september 2016 heb ik de antwoorden op twee vragen gevonden, die in combinatie met elkaar, die polarisatie goed liet zien. Die analyse heb ik sindsdien vaker uitgevoerd en het was en is opmerkelijk hoe groot de stabiliteit er van is.

De twee vragen waren “Maakt u zich zorgen om uw financiele toekomst?” en “Als u de ontwikkelingen overziet van de afgelopen 5 à 10 jaar vindt u dan dat die voor u meer kansen biedt of meer bedreigingen hebben opgeleverd”.  Dit zijn de cijfes van dit moment:

 

Bijna de helft van de Nederlanders maken zich  op dit moment zorgen over hun financiele toekomst, maar dat was 4 jaar geleden ook ongeveer zo. Het is fascinerend om vast te stellen dat deze tabel in de periode van 2016 tot nu amper veranderd is. Ook in de afgelopen 7 maanden zien we slechts kleine verschuivingen!

Als we deze vraagcombinatie als insteek nemen om de stemvoorkeuren te zien dan zien we ook een grote mate van stabiliteit.

Er zijn drie groepen partijen:

1. PVV, FVD, SP en 50PLUS met een sterke oververtegenwoordiging van mensen die zich wel zorgen maken over hun financiele toekomst en mensen die vooral bedreigingen zien.
2. VVD, CDA, D66 en GroenLinks met een duidelijke oververtegenwoordiging van mensen die zich geen zorgen maken over hun financiele toekomst en van mensen die vooral kansen zien.
3. PvdA, PvdD en CU+SGP die er tussenin zitten.

Het lijkt erop dat als kiezers van partij wisselen ze ,dat voor het overgrote deel doen binnen die hoofdgroepen. Maar de omvang van die hoofgroepen is vanaf 2016 weinig gevarieerd.

PVV, FVD, SP en 50PLUS scoorden bij de metingen tussen 2016 en 2020 tussen de 30% en 33%.  VVD, CDA, GroenLinks en D66 haalden bij die metingen tussen de 40 en 45%. En de derde groep scoorde tussen de 15 en 20%.

 

Hoe onderscheidend die twee hoofdvragen zijn blijkt wel als de electorale vooorkeuren worden bekeken: Degenen die zich zorgen maakt over zijn financiele toekomst en vooral bedreigingen zien stemmen voor 56% PVV, FVD, SP of 50PLUS en 20% VVD, CDA, D66 of GroenLinks. Bij de groep, die zich geen zorgen maakt over zijn financiele toekomst en vooral kansen ziet, zijn de cijfers vrijwel andersom: 11% tegen 63%.

Zoals gezegd zien we in de tijd wel verschuivingen binnen de groepen, maar amper tussen de groepen. Dat kan het best aangetoond worden met een vergelijking van de uitslag van de groepen t.o.v. die van de Provinciale Staten verkiezingen.

Eerst de groep PVV,FVD, SP en 50PLUS

Terwijl er tussen de partijen grote verschuivingen hebben plaatsgevonden binnen de groep (met name tussen FVD en PVV) zijn de totalen vrijwel hetzelfde.

Ook bij de volgende groep partijen zien we iets vergelijkbaars.  Alleen zien we bij de VVD een relatief sterke toename van de groep die zich wel zorgen maakt en bedreigingen ziet. Vermoedelijk zijn dat met name ondernemers, die andere antwoorden geven op de twee kernvragen dan ze 8 maanden geleden zouden hebben gedaan.

Bij de derde groep zien we de minste verschuivingen. Daarbij dient aangetekend te worden dat in november 2019 de PvdA op 13% stond, waardoor de hele groep iets groter was. Maar ook toen was er qua score weinig verschil tussen de vragen rondom zorgen en kansen/bedreigingen.

Juist bij een sterke polarisatie zie je deze vorm van stabiliteit tussen de groepen. Als er verschuivingen zijn dan zijn binnen de groepen zelf.

Mede gezien de ervaringen in de VS leert dit ons het volgende:

• De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021 zal ook in lijn blijven van dit patroon. PVV, FVD, SP en 50PLUS zullen bij elkaar rond de 30% halen.  VVD, CDA, GroenLinks en D66 zullen samen rond de 45% halen. Alleen als de PvdA nog duidelijk zou aantrekken dan zal die score wat lager zijn,
• De strijd bij de Tweede Kamerverkiezingen zal met name gaan in welke mate men de eigen (groep) kiezers kan laten opkomen. Daarbij spelen de voorgenomen plannen om te mogen stemmen per post een pikante rol. In de VS is er veel gestemd per post. Het zou best kunnen dat de hogere opkomst  in de VS daardoor vooral is ontstaan. Maar in Nederland is men alleen van plan om kiezers boven de 70 jaar dat recht te geven. Dat zou best eens wat kunnen gaan uitmaken bij die verkiezingen. Want als daardoor relatief gezien die groep boven de 70 wat beter “opkomt” dan zal dat de partijen die vooral oudere kiezers hebben (CDA en PvdA met name) daar wat voordeel uit zullen trekken.
• Ten slotte is het van belang dat we in Nederland ons veel beter bewust worden van een polarisatie, die maar weinig verschilt van die van de VS. Alleen is de ene groep niet ongeveer de helft, maar bijna een derde. Dat neemt niet weg dat zowel de andere partijen als degenen die de Nederlandse politiek in de media beschouwen en becommentarieren zich van deze tweedeling bewust moeten zijn en vooral moeten kijken of er vormen van overbrugging mogelijk zijn. Want anders zal die polarisatie nog verder toenemen met alle gevolgen van dien. Met het vingertje wijzen naar de situatie in de VS is wat minder productief dan te zoeken naar oplossingen in Nederland.

Misschien zal het verkiezingsresultaat van 17 maart 2021 een dusdanige puzzel opleveren om een regering te vormen, dat het een moment zal zijn waarop we nieuwe wegen moeten zoeken om een regering tte vormen en een stelsel op te tuigen waar de polarisatie niet toeneemt, maar afneemt.

Deze week gaan we dieper in op het effect van de Coronacrisis op de politieke voorkeuren.

De peiling van deze week laat wat beperkte verschuivingen zien, die in het onderstaand overzicht terug te vinden zijn. Maar op zichzelf maken we toch electoraal een zeer stabiele periode door. Het lijkt erop dat de Coronacrisis daar voor een belangrijk deel verantwoordelijke voor is.

 

Vanaf dat deze Coronacrisis startte half maart, blijkt de angst voor het virus bij een groot deel van de bevolking aanwezig te zijn. We hebben al eerder vastgesteld dat de inschatting van de kans om aan het virus te overlijden heel sterk werd overschat. Zeker bij degenen onder de 70 jaar.

Hoewel die angst in de zomer wat was afgenomen, is deze op dit moment vrijwel helemaal terug. Ruim drie kwart van de Nederlanders vinden de huidige maatregelen van de regering goed of vinden dat er strengere maatregelen genomen hadden moeten worden. (De verhouding is vrijwel 50-50). Ongeveer 20% van de Nederlanders vindt die maatregelen te streng. Dat gevoel over de dreiging van het virus heeft invloed op de electorale keuzes die men maakt. Dat zal hieronder worden beschreven.

We gebruiken de vraag in welke mate men bij het eigen gedrag rekening houdt om niet besmet te geraken als indicator van hoe groot de impact van het virus is bij de respondent. En dat zetten we af tegen de stemkeuze bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017.

Deze tabel laat de verschillen zien naar partij:

 

Er zijn duidelijke verschillen naar stemkeuze bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017. Kiezers van PvdD, 50PLUS en PvdA van toen houden het meest rekening bij hun gedrag om niet besmet te worden door het virus. Die van PVV en FVD het minst.

 

Het is nu interessant om vast te stellen of bij hun huidige stemkeuze er een relatie is met de beantwoording van deze vraag over het gedrag en het rekening houden met het virus.

Deze analyse kon alleen uitgevoerd worden bij partijen, die op dit moment 10 zetels of meer in de peiling hebben. We kijken in welke mate de kiezers per partij in ieder van die drie gedragscategorieen van plan zijn weer dezelfde partij te stemmen als in 2017.

Dan zien we bij de volgenede partijen weinig tot geen verschil in dat voornemen voor ieder van die drie categorieen: D66, SP en GroenLinks.

Bij VVD, PvdA en CDA zien we dat degenen, die aangeven bij alles wat men doet sterk rekening te houden om niet besmet te worden, trouwer zijn in hun partijkeuze dan de degenen, die dat niet bij alles doen.

Bij FVD hebben we om het effect goed te kunnen bekijken niet het stemgedrag genomen bij TK2017, maar bij PS2019. Toen haalde FVD 15% van de stemmen en nu staat die partij op 7%.

En dan zien we een opmerkelijk verschil als we PVV en FVD vergelijken met elkaar. Die PVV-kiezers, die bij alles wat men doet, rekening houdt om niet besmet te worden, zijn trouwer aan de PVV dan degenen die aangeven het niet bij alles te doen. Bij  FVD is het echter duidelijk andersom. Daar zie je dat een fors deel van de mensen, die wel bij wat alles men doet rekening houdt om niet besmet te worden, veel minder trouw zijn aan FVD dan degenen die juist aangeven zich soms/weinig/geen rekening te houden om besmet te worden. Die kiezers zijn in sterke mate overgegaan naar de PVV. Terwijl de PVV-kiezers die niet bij alles rekening houden om niet besmet te worden niet naar FVD overgegaan zijn. Die blijven wel bij de PVV of zeggen nu niet te weten op welke partij te stemmen.

Op de volgende wijze is dat goed te zien.

Van de PVV-kiezers bij TK2017 geeft dus 33% aan zich in hun gedrag bij alles rekening te houden met het niet besmet worden en 36% zegt dat soms/weinig of niet te doen. Maar bij degenen die nu PVV zeggen te stemmen is deze 33% gestegen naar 41%. En deze 36% gedaald naar 26%.

Bij FVD zie je juist een duidelijk ander patroon. Van degenen die nu zeggen FVD te stemmen geeft 11% bij alles in hun gedrag rekening te houden om niet besmet te worden door het virus. 49% van de FVD-kiezers zeggen nu zich soms, weinig of geen rekening te houden in hun gedrag om besmet te worden door het virus.

Het gebeurt niet vaak in onze onderzoeken dat er zo een groot verschil in opvattingen is tussen PVV- en FVD-kiezers.

 

Het zou mij niet verbazen dat zolang de angst in het electoraat voor het virus overheerst, de electorale bewegingen klein blijven.

Wellicht dat in de paar weken in aanloop naar de verkiezingen dat, onder invloed van de campagne dan, gaat veranderen. Maar ook dat zal sterk van de omstandigheden van dat moment afhangen.

 

 

 

 

 

Ook deze week zien we geen verschuivingen. Er is nog steeds sprake van een grote mate van stabiliteit t.a.v. electorale voorkeuren.

We hebben de kiezers voorgelegd dat het kabinet nadenkt over de mogelijkheid om op 17 maart 2021 per post te stemmen. Dat is via twee vragen gegaan:

1. Wat men zou gaan doen als per post stemmen dan wel mogelijk is. Van alle Nederlanders met het voornemen om te gaan stemmen, geeft dan ongeveer een derde aan te overwegen om dit te gaan doen.
2. Wat men zou gaan doen als per post stemmen dan niet mogelijk is.  Van alle Nederlanders met het voornemen om te gaan stemmen geeft 11% aan te overwegen dan thuis te blijven.

In de onderstaande grafiek kunt u zien hoe de verschillen dan zijn naar het huidig voorgenomen stemgedrag.

 

Als er niet per post gestemd zou kunnen worden dan lijkt het erop dat FVD, D66 en PVV daat het minste last van zullen hebben. Rond de 5% overweegt dan thuis te blijven.

Het meeste last zullen daar dan van hebben partijen als CDA, ChristenUnie, PvdA, Partij voor de Dieren, SP en 50PLUS. Van de potentiele kiezers van deze partijen overweegt dan rond de 15% thuis te blijven.

Hoewel overwegen nog niet betekent dat men dan zeker niet gaat stemmen, zou  als men echt niet zou komen dit FVD en D66 1 a 2 zetels extra kunnen opleveren en PVV 2 a 3.  Deze zetels zouden dan ten laste gaan van met name CDA, PvdA of SP. Bij de kleinere partijen kan het wel net wat uitmaken of men dan net wel of niet een volgende zetel binnenhaalt. (Bij de kleinere partijen is de kans op restzetels het kleinst).

Wilt u mee doen met onze onderzoeken? Geeft u dan hier op.

De peiling van deze week verschilt niet met die van vorige week.

De stabiliteit van de electorale voorkeur op dit moment blijkt ook uit het antwoord op de vraag of men (vrijwel) zeker weet welke partij men gaat kiezen. 80% zegt dan ja.  Vanzelfsprekend zegt dat nog niet dat ze ook inderaad op die voorkeur blijven zitten, maar 4 jaar geleden verschilde de peiling van 6 maanden voor de verkiezingen gemiddeld per partij net 2 zetels.

Als kiezers van een partij toch nog andere partijen een (kleine) kans geven dan ziet het patroon er zo uit.

• VVD –  vooral CDA in mindere mate D66, FVD en PVV
• CDA – vooral VVD, in mindere mate ChristenUnie, SGP en PVV
• D66 – vooral PvdA, GroenLinks en VVD en in mindere mate CDA
• ChristenUnie – CDA, SGP, PvdA en GroenLinks
• PvdA – vooral GroenLinks en SP, en in mindere mate D66
• GroenLinks – vooral PvdA, en in mindere mate SP en Partij voor de Dieren
• SP – vooral PvdA, GroenLinks  en Partij voor de Dieren en in mindere mate PVV
• Partij voor de Dieren – vooral GroenLinks en SP
• PVV – vrijwel alleen FVD
• FVD –  vrijwel alleen PVV
• 50PLUS – vooral PVV en CDA

Zoals ik al eerder heb aangegeven zou het mij niets verbazen dat -net zoals in 2017 en bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019- gebeurtenissen vlak voor de verkiezing zelf de uitslag doorslaggevend kan beinvloeden.

Maar er zal wel veel moeten gebeuren als de uitslag van 17 maart 2021 tot een makkelijke kabinetsformatie zal leiden.  Zeker niet als men het op de traditionele manier weer wel gaan doen.

 

Deze week hebben we ook weer het vertrouwen in de ministers gemeten. De grafiek laat de verschuivingen zien vanaf de start van het kabinet. U kunt linksonder de tabel zelf de verschuivingen stoppen en weer afspelen.

De grootste verschuiving van het afgelopen jaar is de daling van 4 naar 12 van Grapperhaus. Koolmees is gestegen van 7 naar 3.

Dit is ook gemeten voor de fractievoorzitters.

De verschuivingen in het afgelopen half jaar zijn beperkt.

De rangorde bij de fractievoorzitters wordt niet zozeer bepaald door wat de eigen kiezers van de fractievoorzitters denken, maar wat de kiezers van de andere partijen over hem/haar denken. Asscher staat nu 1 omdat hij, behalve bij kiezers van PVV en FVD,  vrij goede cijfers scooort. Terwijl Wilders in aantal zetels hoger dan de PvdA scoort staat hij bij deze rangorde laag, omdat hij behalve bij kiezers van PVV en FVD (vrij) laag scoort.

Het laat ook wel zien dat PVV+FVD niet echt meer zetels zullen kunnen scoren dan rond de 30. (En dat is dan vooral nog afhankelijk van de mate waarin die kiezers zullen gaan opkomen.

Dat Asscher ook vrij hoog scoort bij kiezers van GroenLinks en D66 kan erop wijzen dat de campagne tussen deze drie partijen nog verschuivingen kan opleveren.

De kans dat de VVD de grootste wordt is op basis van de huidige informatie heel groot. Er moeten echt heel ingrijpende gebeurtenissen plaats vinden om tot een andere uitslag te komen. Mede omdat er geen duidelijke concurrent is.

Maar we leven in bijzondere tijden, dus…..