De peiling van deze week verschilt weinig van die van twee weken geleden. De voorsprong van BBB op VVD is iets kleiner geworden, maar het verschil is nog steeds heel groot (17 zetels).

Het is interessant om de huidige stemvoorkeur van de kiezer af te zetten tegen de gemaakte keuze bij de Provinciale Statenverkiezingen bijna twee maanden geleden. Deels komt dat doordat het andersoortige verkiezingen waren (Provinciale Staten tegen Tweede Kamer). Deels omdat kiezers van voorkeur veranderen.

Als het stemvoornemen bij Tweede Kamerverkiezingen wordt afgezet tegen het stemgedrag bij PS2023 dan zien we het volgende overzicht van het aandeel dat dezelfde partij aangeeft te zullen stemmen. Bijna drie kwart geeft aan nog steeds dezelfde keuze te maken.

Opmerkelijk is de lage score van de SP. Terwijl die partij bij de Statenverkiezingen maar net 4% haalde, is goed te zien dat ook dit electoraat geen harde aanhang is van die partij. FVD, die 3% haalde, heeft de trouwste aanhang op dit moment.

Als we kijken wat degenen aangeven die niet dezelfde partij kiezen dan is het dit overzicht:

De helft van degenen die JA21 of PVV stemden en nu een andere partij noemen kiezen BBB. Dat verlies wordt gecompenseerd doordat 3% van de BBB-kiezers nu aangeven JA21 of PVV te stemmen.

Tussen PvdA en GroenLinks zien we een uitwisseling van circa 4% van de kiezers van PS2023 van die partijen.

De helft van de VVD-kiezers, die een andere partij noemen, hebben nu een voorkeur voor BBB.

Toekomst regering

Op de vraag wat men hoopt ten aanzien van de zittingsduur van het kabinet, geeft 60% aan te hopen dat het kabinet dit jaar opstapt. Alleen onder de huidige kiezers van de coalitie en onder de kiezers van Volt en GroenLinks wil een minderheid dat.

Als echter dezelfde grafiek wordt gemaakt, maar dan afgezet tegen de stemkeuze bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 dan zien we andere cijfers:

Goed te zien is dat kiezers van de regeringspartijen uit 2021 beduidend minder enthousiast zijn over de regering dan degenen die nu nog steeds een regeringspartij stemmen:

• Van de CDA-kiezers uit 2021 hoopt 63% dat de regering dit jaar opstapt, terwijl van degenen die nu nog CDA kiezen dat 37% is.  Dat houdt in dat vrijwel iedereen die in 2021 wel CDA koos en nu niet meer wil dat het kabinet dit jaar opstapt.
• Van de D66-kiezers uit 2021 hoopt 33% dat de regering dit jaar opstapt, terwijl van de huidige kiezers het 5% is. Omdat D66 inmiddels meer dan de helft van haar kiezers van 2021 is kwijtgeraakt is ook hieruit goed op te maken dat het overgrote deel van de D66-kiezers van 2021, die nu geen D66 meer kiezen wil, dat het kabinet opstapt.
• Van de VVD-kiezers uit 2021 wil 42% dat het kabinet opstapt, van de VVD-kiezers uit 2023 is dat 21%.
• Van de ChristenUnie kiezers uit 2021 wil 45% dat het kabinet opstapt, van de Christenunie kiezers uit 2023 is dat 30%.

Deze cijfers laten op een indirecte wijze ook zien, hoe problematisch de electorale positie is van de vier regeringspartijen, terwijl ze deel uitmaken van deze regering. Ze zijn samen de helft van hun aanhang kwijt geraakt sinds maart 2021 en het is onduidelijk op welke wijze ze daarvan weer een fors deel kunnen terugwinnen. (En dan wordt nog niet eens meegenomen de kans dat Pieter Omtzigt aan de Tweede Kamerverkiezingen mee gaat doen. Hoewel zijn winst dan vooral zal komen van kiezers die nu niet op een regeringspartijen stemmen verkleint hij ook het potentieel aan kiezers voor die regeringspartijen).

In juni 2022 schreef ik een artikel met de titel “De voorschokken van een aardbeving”.  In die week was BBB in relatie tot de discussies over het stikstofbeleid abrupt 5 zetels gestegen en stond toen maar 3 zetels achter op de VVD.  Het artikel eindigde met:

De uitslag van de peiling van vandaag is een teken aan de wand voor wat er de volgende 9 maanden zowel electoraal als politiek zal gaan afspelen. De electorale krachten die zich nu aan het aftekenen zijn zouden wel eens de eerste schokken kunnen zijn die de seismograaf aangeeft voor een grote aardbeving in politiek Nederland.

Op woensdag 15 maart vond die aardbeving inderdaad plaats. BBB haalde 19% en de VVD 11%.

Opmerkelijk is hoe blijkbaar zowel politiek Den Haag als vele media compleet overvallen lijken te zijn door de uitslag. Maar die uitslag kondigde zich niet alleen al lang van tevoren aan, maar is ook een gevolg van een veel fundamentelere ontwikkeling in Nederland onder de kiezers en in politiek Den Haag.

De peiling die we gisteren hebben gehouden onder meer dan 4000 respondenten laat dat niet alleen zien, maar is een vooraankondiging van een nog zwaardere aardbeving.

Hoe nu verder met het stikstofprobleem

Alvorens de cijfers van de zetelpeiling wordt gegeven eerst de mening van de Nederlanders over wat er nu met het jaartal moet gaan gebeuren dat zo een belangrijke rol speelt bij de stikstof-discussie.

De onderstaande grafiek is afgezet naar het stemgedrag bij PS2023.  30% wil het jaartal 2030, 28% 2034, 14% later dan 2035 en 25% dat jaartal helemaal laten vallen.

De verschillen naar stemkeuze zijn heel groot. Kiezers van D66, GroenLinks, PvdD, Volt en in mindere mate de PvdA hechten zeer aan het jaar 2030. Kiezers van FVD, PVV, BBB en Ja21 willen in meerderheid na 2035 of het helemaal laten vallen. Kiezers van de regeringspartijen CDA, VVD en ChristenUnie zitten meer in het midden en vooral in het jaar 2035.

Of en hoe de regering uit dit probleem komt, is op dit moment onduidelijk. Maar als dat zou lukken lijkt er een goede kans dat de electorale positie van – een deel van – de regeringspartijen verder verzwakt.

Nieuwe verkiezingen?

Aan de kiezers is gevraagd of men vindt dat na deze verkiezingsuitslag de regering moet aftreden en nieuwe verkiezingen uitschrijven. 56% van de Nederlanders wil dat. Naar stemgedrag bij PS2023 is dit de uitslag:

De kiezers van de regeringspartijen scoren percentages tussen de 5% en 35%. Maar dan moet wel meegenomen worden dat dit dus de 28% van de Nederlanders is die op een regeringspartij hebben gestemd, terwijl in 2021 dat nog 50% was!

En die verschillen zijn groot:

• Van de VVD-kiezers bij TK2021 geeft 38% aan dat men wil dat de regering opstapt (van de huidige VVD-kiezers is dat 19%)
• Bij het CDA zijn die cijfers: 68% van de TK2021 kiezers en 33% van de huidige kiezers
• Bij de ChristenUnie: 56% van de TK2021 kiezers en 35%  van de huidige
• Bij D66: 35% van de TK2021 kiezers en 5% van de huidige

Daaruit blijkt heel duidelijk wat een impact de onvrede met het kabinet heeft gehad om de stemkeuzes van de kiezers van de coalitie uit 2021.

De peiling voor de Tweede Kamer

Als we onze normale peiling uitvoeren naar de keuzes voor de Tweede Kamer dan is dit de uitslag:

106 zetels verschuiven tussen de partijen is ongekend. Ter vergelijking: Het record tot nu toe was bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 met 92 zetels. Rond de Provinciale Statenverkiezing van vier jaar geleden was dat 80 zetels. De regeringspartijen hebben samen nu nog maar 40 zetels, een verlies van 38 t.o.v. de 2021.

Maar dat is nog niet alles

Als er echt nieuwe Tweede Kamerverkiezingen worden gehouden is de kans groot dat Pieter Omtzigt eraan mee gaat doen. Hetzij met een eigen partij of op een lijst van een andere partij. We hebben al eerder vastgesteld hoeveel zetels hij zou kunnen gaan halen met een eigen lijst. In augustus 2022 was dat 24 zetels, waarvan een derde zetels waren die anders naar BBB zou gegaan zijn. In december 2022 waren dat 30 zetels. 8 ervan waren afkomstig van BBB, die anders 15 gehaald zou hebben.

Daarom hebben we de meting nu herhaald, maar op twee manieren. Allereerst met Lijst Omtzigt apart en vervolgens met de combinatie van BBB en Pieter Omtzigt op één lijst. Dit is dan de uitslag:

Als Pieter Omtzigt met een eigen lijst zou meedoen dan haalt hij 38 zetels en behaalt BBB 16 zetels minder dan de 33 waar ze nu op staan. Sanen met BBB zijn dat 55 zetels. Maar als Pieter Omtzigt op de lijst zou staan van BBB dan haalt de combinatie 53 zetels! Rond een derde van de Nederlanders zou dan op die partij stemmen.

Op de volgende manier is ook te zien wat er bij de kiezers gaat gebeuren als Pieter Omtzigt met een eigen lijst meedoet of samen gaat werken met BBB.

Bij kiezers van PVV en JA21 zou de combinatie van BBB+Pieter Omtzigt meer opleveren dan BBB en Lijst Pieter Omtzigt apart. Dat is ook het geval bij de kiezers die bij PS2023 niet zijn opgekomen. Bij de andere partijen is de combinatie wat minder aantrekkelijk dan ieder van de twee apart. Dat zien we o.a. bij de SP. Van de kiezers die bij PS2023 SP hebben gestemd geeft 30% aan op de lijst Pieter Omtzigt te zullen stemmen en 4% dan BBB. Op de combinatie BBB+Pieter Omtzigt zegt 20% te stemmen.

Dat “stemverlies” bij de combinatie van de twee, wordt grotendeels gecompenseerd door het toevallen van de restzetels. Die partij is zoveel groter dan de andere partijen dat het drie restzetels zou krijgen bij de geschetste uitslag.

“The Big One”

In Californië weet men dat er (weer) een hele zware aardbeving zal komen, zoals die van 1906 met een kracht van 8 op de schaal van Richter. Die wordt daar “The Big One” genoemd. Als naar de verkiezingsuitslag van PS2023 wordt gekeken, de peiling van vandaag, maar zeker ook de stemming onder het electoraat en de problemen binnen de coalitie, dan zie je de contouren van de naderende “Big One” in Nederland. Of dat nu gebeurt in maart 2025 of al (veel) eerder, het zal weinig verschil uitmaken.

Die “Big One” zal komen door de krachten van de tektonische platen, die met regelmaat tot een beving leidt.

Al meer dan 25 jaar zien we in Nederland ook iets dergelijks. Ook daar zien we als het ware twee tektonische platen, die steeds zwaardere krachten op elkaar uitoefenen. Aan de ene kant de ontwikkelingen onder het electoraat en aan de ander kant ons politieke systeem en de wijze waarop de politici daarbinnen functioneren.

Wat ik steeds heb aangeduid als “een veenbrand” uit zich nu op een veel heftigere manier. En mede omdat het politieke systeem de laatste 25 jaar niet ingrijpend is aangepast, lijkt die “Big One” bijna onvermijdelijk te worden.  Zolang het bewustzijn in Den Haag geen post vat wat zich echt aan het afspelen is, zal het de bestuurbaarheid van ons land verder aantasten, met alle gevolgen van dien.

PS2023

Deze week richten we ons louter op de peiling voor de Provinciale Statenverkiezing van 15 maart a.s. Daarbij zijn er een aantal belangrijke trends en vraagpunten, die de uitslag over 10 dagen zal bepalen.

1. De vier regeringspartijen zitten min of meer in hetzelfde schuitje. Ze verliezen een fors deel van de kiezer van TK2021 en trekken weinig kiezers aan van andere partijen. Het CDA lijkt daar t.o.v. 2021 het meeste last van te krijgen. De ChristenUnie het minste, met name doordat de kiezers van deze partij relatief beter opkomen dan het gemiddelde van het electoraat.
2. Zoals zo vaak doet “the new kid on the block” het electoraal het best. Dit keer is dat de BBB of eigenlijk beter gezegd Caroline van der Plas. In vrijwel alle gemeenten in het Noorden en Oosten van het land is deze partij het grootst. Of BBB bij de totaaluitslag gezien in de buurt kan komen van de VVD hangt met name af van de uitslag van BBB in het Westen van het land t.o.v. de VVD.
3. De opkomst bij de Provinciale Statenverkiezing is normaliter rond een derde lager dan bij de Tweede Kamerverkiezing. Maar dat gebeurt niet in even grote mate bij de afzonderlijke partijen. Aan de ene kant komen ouderen en hoger opgeleiden beter op dan laag opgeleiden en jongeren. Aan de andere kant komen kiezers, die twijfelen aan de partij van hun voorkeur, minder goed op dan kiezers die enthousiast zijn over de partij van hun voorkeur. Dat kan bij de einduitslag meerdere procenten schelen.
4. Normaal zouden de potentiële kiezers met de demografische kenmerken van CDA, VVD en D66 beter opkomen dan de kiezers met de potentiële kenmerken van BBB en PVV. De grote vraag is echter of het mindere enthousiasme bij de kiezers van CDA, VVD en D66 dan bij de kiezers van BBB en PVV voor hun partij wel in de opkomst (en uitslag) is terug te zien.
5. Hoewel FVD er nu landelijk gezien minder goed voor staat dan bij TK2021 kan het zijn dat de opkomst van de FVD-kiezers duidelijk hoger is dan van de meeste andere partijen. Omdat de resterende kiezers van de FVD zich sterk met deze partij associëren.
6. De prognose van de Eerste Kamer is dit keer gebaseerd op het simuleren van de stemming vanuit de geprognotiseerde uitslag van de afzonderlijke Provinciale Staten. Daarbij is rekening gehouden met de stemwaarde per provincie van 2019. (De stemwaarde betekent voor hoeveel stemmen 1 statenzetel in een afzonderlijke provincie telt. Die is gebaseerd op het aantal inwoners per provincie. Per saldo betekent dit dat een opgekomen kiezer in een provincie met een lagere opkomst bij de uiteindelijke stemming voor de Eerste Kamer als het ware zwaarder telt dan een opgekomen kiezer in een provincie met een hoge opkomst.)
7. Bij de stemming vanuit de Provinciale Staten voor de Eerste Kamer in mei wordt door de partijen al rekening gehouden met hoe de restzetels zouden kunnen vallen. Er worden dan bewust stemmen uitgebracht op een andere partij dan de eigen partij. Voor de prognose hebben we een aantal aannames gedaan hoe er dan gestemd zal worden. Het zal duidelijk zijn dat 1 zetel meer of minder in één van de Staten op 15 maart 2023 invloed kan hebben op de afspraken die er dan gemaakt gaan worden.

Grootste partij per gemeente

Allereerst de kaart van de geprognotiseerde grootste partij per gemeente op basis van de laatste peiling . Belangrijk is wel te beseffen dat in de meeste gemeente er toch geen heel grote verschillen zijn tussen de grootste partijen en dat als BBB of VVD het landelijk wat slechter doen dan nu wordt gemeten deze kaart al fors kan veranderen!

Deze kaart laat zien dat BBB in de meeste gemeenten in het Noorden en Oosten de grootste lijkt te gaan worden. In het Zuidoosten is dat de PVV. In diverse (vooral Universiteits-)steden lijkt GroenLinks de grootste te worden. Daarnaast herkennen we de zogenaamde “bible belt” als een diagonaal van het Zuidwesten tot aan Staphorst.

Opmerkelijk is het, zeker in historisch perspectief, dat de kans dat de PvdA of het CDA in een gemeente de grootste zal gaan worden blijkbaar (heel) klein is.

Deze trend hebben we trouwens al in de zomer van 2022 gesignaleerd. 

Prognose aantal zetels in de Staten

Nu volgt de prognose van de uitslag per afzonderlijke provincie in relatie tot 4 jaar geleden. Ter vergelijking is ook vermeld de zetelprognose per provincie, zoals die afgelopen week door EenVandaag is gepubliceerd en die via een wat andere benaderingsmethode is vastgesteld dan Peil.nl heeft gedaan.

    Noord

   Oost

   West

   Zuid

Prognose Eerste Kamer

Deze prognose is gemaakt in lijn met de wijze waarop de verkiezing van de Eerste Kamer in mei echt zal plaats vinden. Ieder Statenlid mag één stem uitbrengen. Elke stem krijgt een stemwaarde per provincie, die gebaseerd is op het aantal inwoners in die provincie. In mei zal bij die stemming per partij keuzes gemaakt worden om zo de restzetels te laten komen op de plek, die men onderling afspreekt. Bij de onderstaande prognose hebben we een inschatting gemaakt van hoe die afspraken dan waarschijnlijk zullen gaan worden op basis van de geprognotiseerde uitslag per afzonderlijke provincie.

De komende tien dagen kunnen zich natuurlijk nog verschuivingen voordoen. Dat kan door de debatten gebeuren of door belangrijke nieuwsfeiten, die zich vlak voor de verkiezingen aandienen. We komen alleen met een bijstelling van deze prognoses als we voor 15-3 nog forse verschuivingen vaststellen.