De peiling van vandaag laat zien dat BBB verder aan het wegzakken is. Nu zijn er nog maar 12 zetels over van de 20 die deze partij begin juli van dit jaar in onze peiling had. Dat was kort na het escaleren van de stikstofuitstoot-crisis. Die daling van BBB sindsdien is vooral ten goede gekomen aan PVV en JA21. Beide partijen staan nu 5 tot 6 zetels hoger dan ze begin juli 2022 stonden.  De PVV staat nu nog maar 1 zetel achter op de VVD en JA21 staat op de derde plaats 7 zetels achter op de VVD. Deze verschuiving tussen BBB en PVV/JA21 lijkt samen te hangen met het feit dat de stikstofuitstoot problematiek minder urgent voor de meeste kiezers lijkt te zijn dan het onderwerp asielzoekers/migratie en energiekosten/inflatie.

De regeringspartijen samen staan op 45 zetels (33 verlies). Dat is 1 minder dan PVV+JA21+BBB (25 winst).

Vertrouwen in de ministers

Het vertrouwen in de regering staat nu op de lage stand van 3,8 van een 10-puntsschaal. Alleen de huidige kiezers van de VVD en D66 geven een score boven de 6,0. Maar als we kijken welke score de kiezers van VVD en D66 uit maart 2021, die nu wel een andere partij stemmen, aan de regering geven dan ligt het rond de 3,5! Ook dat laat zien hoe moeilijk VVD en D66 het zullen hebben om tot aan maart 2023 weer duidelijk herstel te tonen.

In welke mate Edith Schippers als lijsttrekker van de VVD voor de Eerste Kamer daar verschil in kan gaan maken zullen we in de komende maanden zien.

We hebben ook het vertrouwen gemeten in de afzonderlijke ministers. Dit is het totaaloverzicht van alle kiezers.

Goed is te zien dat de twee ministers die al bekend waren van buiten de politiek, Dijkgraaf en Kuipers het hoogste score. Rutte en Kaag scoren het laagst van de 20 ministers.

Voor de huidige kiezers van de partijen met meer dan 3 zetels hebben we dit overzicht ook gemaakt. Dan valt goed te zien hoe groot de verschillen zijn van het vertrouwen in de ministers naar politieke voorkeur. Maar ook het verschillend patroon van vertrouwen in de 20 ministers.

Volgende week zullen we het overzicht laten zien van het vertrouwen in de fractievoorzitters.

Ten slotte vraag ik uw aandacht voor mijn autobiografie, die eind van het jaar verschijnt en die nu al hier besteld kan worden voor 25 euro (met de bezorgingskosten inclusief).

De peiling onder bijna 4000 ondervraagden, uitgevoerd na de Algemene Beschouwingen, laat in hoofdlijnen een bevestiging zien van de trend van de afgelopen drie maanden. VVD, CDA en D66 verliezen samen 35 zetels. BBB wint er 17 en JA21 inmiddels 8.

Maar ook PvdA en GroenLinks staan er duidelijk beter voor dan bij de Tweede Kamerverkiezingen. Samen winnen zij 9 zetels. Daarbij valt op dat de PvdA de laatste tijd het meest profiteert van het wegzakken van D66. De PvdA haalt nu 14 zetels. De hoogste score in 2 jaar. En de PvdA staat hiermee ook voor het eerst weer ruim voor op D66 (11) en staat op de vierde plaats.

Als we bekijken hoe de zetels tussen de partijen verschuiven dan zien we het volgende:

• De VVD verliest met name aan BBB en JA21 en heeft de meeste kiezers, die in 2021 die partij stemden en nu zeggen niet te weten wat ze gaan stemmen. Alleen die categorie kost de al VVD 5 zetels.
• Het CDA verliest vooral aan BBB en PVV.
• D66 verliest aan PvdA, GroenLinks, Volt, maar ook aan BBB. Plus dat D66 op één na de meeste kiezers heeft die niet weten wat ze zullen gaan stemmen.

Bij de partijen die fors winnen zien we het volgende patroon:

• BBB wint van CDA, VVD en PVV, maar trekt ook nog kiezers aan vanuit D66, FVD en SP.
• JA21 wint fors van VVD en CDA en in mindere mate ook van de PVV.
• PvdA wint met name van D66.
• GroenLinks wint van D66 en sprokkelt bij veel partijen wat stemmen bij elkaar.
• Dat de PVV, ondanks het verlies aan BBB en JA21, per saldo amper verliest komt omdat de PVV wel nog wat wint van CDA en VVD.

Ten slotte hebben we ook nog kiezers, die in 2021 niet opgekomen zijn. Voor zover ze nu wel een partij noemen is dat vrijwel nooit een regeringspartij. BBB en PVV worden dan het meest genoemd door hen.

Naast deze peiling met de zetelverdeling zijn er nog twee andere rapporten uitgebracht:

• Over de algemene beschouwing. Klik daarvoor hier.
• De reactie op de verschillende grote crises en problemen. Klik daarvoor hier.

Partijtrouw nog maar 50%

Het is nu minder dan anderhalf jaar na de vorige verkiezingen en nog nooit eerder hen ik in zo’n relatief korte tijd zoveel electorale verschuivingen gezien als we nu zien t.o.v. die verkiezingen van half maart 2021.

Het best is dat te zien in de onderstaande grafiek: antwoord op de vraag of men nu nog steeds dezelfde partij zou stemmen als toen.

De helft van de kiezers geeft dus aan nog dezelfde partij te stemmen, 34% een andere partij en 16% geeft aan niet te weten welke partij nu te zullen stemmen.

• De slechtste scores zien we bij de drie grootste regeringspartijen: CDA (34% stemt het nog steeds), VVD (47%) en D66 (48%).
• Partijen met enigszins normale scores zijn PVV, GroenLinks, PvdD, SGP en DENK (partijen met minder dan 3 zetels bij TK2021, zoals BBB, 50PLUS en BIJ1 staan niet in dit overzicht).

Dit leidt tot de volgende virtuele zetelverdeling, inclusief een vergelijking met de scores eind april en begin juli van dit jaar:

De vier regeringspartijen verliezen samen 34 zetels (hebben er nu virtueel samen nog maar 44).

De grote virtuele winnaar is BBB, die op 18 zetels winst staat. Daarnaast doen JA21, GroenLinks het goed met 5 en 6 zetels winst. Partij van de Dieren en PvdA winnen er 3 t.o.v. maart 2021.

Ten opzichte van 6 weken geleden zien we dat de PVV aantrekt en nog maar 3 zetels achter staat op de VVD en 2 op BBB. Dat lijkt samen te hangen met de crisis rondom de asielzoekers, die in de afgelopen weken aan urgentie is gestegen.

Stikstofbeleid

Het onderwerp “stikstof-beleid” laat grote verschillen zien in opvattingen naar politieke voorkeur. In de onderstaande grafiek staat weergegeven welk deel van de huidige kiezers per partij wil dat de doelstelling van halvering van de stikstofuitstoot in het jaar 2030 gehandhaafd blijft.

Vrijwel alle huidige kiezers van GroenLinks en D66 willen dat deze doelstelling gehandhaafd blijft en van de huidige kiezers van PVV, BBB en FVD willen weinigen dat.

Maar de cijfers van CDA en VVD zijn in dat kader wellicht het meest interessant:

• Bij de huidige CDA-kiezers wil 22% het.
• Bij de huidige VVD-kiezers wil 53% het.

MAAR: In de grafiek staan echter ook zwarte streepjes. En die geven aan hoe die scores zijn als ze afgezet worden tegen het stemgedrag van TK2021 en niet zoals in de grafiek tegen het huidig stemgedrag. Bij de VVD is dan slechts een percentage te zien van 35%! Dat grote verschil met de huidige VVD-kiezers (53%) komt doordat de kiezers, die nu geen VVD meer stemmen voor het overgrote deel het jaartal 2030 niet als bindend wil zien. Slechts 16% van degenen die in 2021 VVD hebben gestemd en het nu niet meer zouden doen, vindt 2030 als bindend en de overigen niet. Die VVD-kiezers uit 2021 zijn nu vooral terecht gekomen bij BBB, PVV, JA21 en bij de groep die aangeeft nu niet te weten waarop te stemmen.

Asielzoekers

De crisis rondom de opvang van de asielzoekers zien we de laatste weken sterker in het nieuws komen. Ook bij dit onderwerp zien we min of meer vergelijkbare patronen als bij de stikstofcrisis. De grafiek hieronder heeft veel weg, van die hierboven. Zeker als we de verschillen zien naar huidig stemgedrag en dat van TK2021. Deze grafiek betreft de reactie op de verplichting van gemeenten om asielzoekers op te nemen, zoals nu o.a. in Tubbergen is gebeurd. Goed te zien valt ook hier het verschil in scores tussen D66 aan de ene kant en CDA en VVD aan de andere kant.

Het verschil tussen de D66 kiezers en de huidige VVD en CDA- kiezers is groot. Maar ook hier zien we dat de kiezers die inmiddels afscheid hebben genomen van VVD en CDA het maar in geringe mate eens is met die verplichting van de gemeenten door de regering.

Als we de vraag voorleggen of men achter een tijdelijke stop voor de opvang van asielzoekers staat zien we een nog groter verschil tussen de kiezers van D66 aan de ene kant en die van CDA en VVD.

Stand van zaken

Het is evident dat er een grote kloof is binnen het electoraat van de regeringspartijen ten aanzien van de twee crises die hierboven besproken zijn. Huidige kiezers van D66 hebben opvattingen op dit punt, die sterk lijken op die van GroenLinks, PvdA en Volt. Terwijl de kiezers van VVD en in nog sterkere mate van CDA opvattingen hebben, die veel sterker lijken op die van BBB, PVV, JA21 en FVD.

Daarbij lijkt het erop als dit niet in het najaar tot de val van de regering leidt, de electorale problemen voor CDA, VVD en D66 blijven bestaan. Zeker als we nog in beschouwing nemen dat in het najaar de gevolgen van de hoge inflatie (incl. de forse huurverhogingen die dan per 1 januari volgen) en de grote prijsstijgingen van energie (of zelfs tekorten tijdens de winter) dan valt niet goed in te zien hoe dan toch de electorale positie van de regeringspartijen zich weer kan herstellen.

Het duurt nog maar ruim 6 maanden tot de verkiezingen komen voor Provinciale Staten/Eerste Kamer en bij die verkiezingen speelt het een mindere rol wie men als premier zou willen of als grootste partij, zoals wel het geval is bij Tweede Kamerverkiezingen.

Dus zelfs als de komende 6,5 maand de regering niet zou vallen dan is de kans heel groot dat de uitslag van de verkiezingen van half maart 2023 een soort bevestiging zal zijn van het patroon dat we nu zien in de peiling, en de regering bij lange na geen meerderheid in de Eerste Kamer zal krijgen. Het valt zelfs niet uit te sluiten dat de vier regeringspartijen plus de combinatie PvdA-GroenLinks geen 38 zetels zullen halen.

Zeker in een wereld met zoveel onzekerheden en een toename aan ernstige crises is het enorm triest om te constateren dat de verantwoordelijken in Den Haag, de afgelopen 20 jaar niets hebben gedaan, om ons politieke stelsel robuuster te maken. Naast de diverse crises die we nu hebben en die op ons af komen, is de crises van ons politieke systeem misschien nog wel bedreigender dan die andere. Het wordt tijd dat Code Rood niet alleen wordt afgekondigd, maar ook serieus wordt genomen.

In dat kader vestig ik nogmaals de aandacht op mijn artikel van 1-1-2020 met de titel “Welkom in de Roaring Twenties 2.0”.

Het zou zo fijn zijn als de betrokkenen in Den Haag, inclusief de Parlementaire Pers, door hebben hoe ernstig de situatie is en men absoluut niet meer door kan gaan met “business as usual”.