Per week zien we al lang een stabiele electorale situaitie. Veranderingen zijn hooguit 1 zetel per week.

Vanuit die situatie is het moeilijk voor te stellen dat er tot 17 maart toch nog grote verschuivingen gaan komen. Dat komt met name door de zeer sterke positie van de VVD/Premier Rutte. Als die namelijk niet echt gaat veranderen dan verandert er bij de rest ook weinig.

Juist omdat het nog iets meer dan 100 dagen zijn tot de verkiezingen wordt vandaag de stand van zaken per partij doorgenomen.

Eerst de peiling van dit weekend.

Het interessante is dat de wensen t.a.v. het volgende kabinet zeer diffuus zijn. Slechts 16% van de kiezers wil de continuering van de huidige coalitie. Ook bij de kiezers van de huidige regeringspartijen geeft maar tussen een kwart en een derde aan dat men wil dat de huidige regering doorgaat. Maar wat men dan anders wil loopt weer fors uiteen.

De stand van zaken per partij

VVD

Ik kan me geen verkiezing herinneren waar één partij in relatie tot de andere partijen er enkele maanden voor de verkiezing zo sterk voor stond als de VVD met Premier Rutte nu. Niet zozeer wat de absolute hoogte betreft (want die was bij PvdA en CDA 30 tot 50 jaar geleden hoger). Maar er was altijd wel nog een partij/lijsttrekker die ook een goede kans had om de grootste te worden met een tweestrijd tot gevolg. Den Uyl – Van Agt, Lubbers-Kok, Balkenende-Bos, Cohen-Rutte, Rutte -Samson, Rutte-Wilders (tot een week voor de verkiezingen). Dat is nu gewoon niet het geval. Alleen als er een groot incident komt dat de VVD en Premier Rutte betreft kan dat wellicht gebeuren. Maar zelfs dan zie je nog dat een groot deel van de potentiele VVD-kiezers niet makkelijk naar een andere partij zullen overstappen. De centrale vraag bij deze verkiezing zal niet zijn of de VVD de grootste wordt, maar of er een combinatie te vormen is van vier partijen, die samen een meerderheid halen zonder de PVV.

De kans dat VVD plus PVV en een derde partij de meerderheid halen, waarmee een regering te vormen is, lijkt uitgesloten. Zeker omdat deze combinatie in de Eerste Kamer geen meerderheid zal krijgen en de VVD-kiezers deze combinatie niet echt zien zitten.

PVV

Nadat deze partij een geruime tijd wegzakte onder invloed van de opkomst van FVD, nu 2 jaar geleden, is deze partij duidelijk terug en op een score die boven die van 2017 ligt. De kans is heel groot dat deze partij de tweede wordt op 17 maart. Alleen als FVD weer wat gaat stijgen kan de PVV onder de 20 zetels uitkomen. Anders zal de PVV een resultaat halen dat in de buurt ligt van die van 2010 (24 zetels).  Het probleem voor de PVV daarna is dat het overgrote deel van de kiezers van VVD en CDA niet willen dat hun partij met de PVV gaat regeren.

CDA

Deze partij heeft het probleem dat hun electoraat uit 2017 beduidend meer oudere kiezers omvatte dan de andere grote partijen overgrot deel van hun kiezers relatief oud zijn. Bij de PvdA zien we in 2017 een vergelijkbaar patroon, maar dat was omdat deze partij een heel groot verlies leed (van 25% naar 6%). We zien van verkiezing tot verkiezing dat het CDA door de demografische ontwikkelingen ruim 1 zetel kwijt raakt. (Van de 600.000 Nederlanders die sinds 2017 zijn overleden zal rond de 120.000 CDA hebben gestemd, terwijl onder de nieuwe groep kiezers in die vier jaar er maar 40.000 CDA-kiezers bij komen. Per saldo is dat een verlies van 80.000 stemmen). In de schaduw van een sterke VVD/Premier Rutte kan het CDA met Hugo de Jonge heel weinig nieuwe kiezers aantrekken. Het CDA mag blij zijn als ze hun verlies tot enkele zetels kan beperken. Maar een score dicht in de buurt van het dieptepunt van 2012 (13 zetels) lijkt meer waarschijnlijk.

D66

Deze partij doet het altijd slecht bij verkiezingen als ze in de regering hebben gezeten. Ook dit keer zien we dat D66 fors op verlies staat. Voor deze partij is de concurrentie met de VVD groot. De enige partij waar D66 winst bij kan halen is van GroenLinks. Van een extra meerwaarde van Sigrid Kaag als lijsttrekker is nu nog weinig te merken.

ChristenUnie

Deze partij doet het wel goed bij de eigen kiezers. Een uitslag in de buurt van die van de vorige verkiezing lijkt het meest waarschijnlijk.

GroenLinks

De winst die deze partij in 2017 haalde kwam vooral op het konto van de nieuwe lijsttrekker Jesse Klaver. Plus dat de PvdA het in 2017 heel slecht deed. Op dit moment lijkt het erop dat deze partij blij mag zijn als de score van de 14 zetels van de vorige keer wordt gehaald. Maar de concurrentie met D66, PvdA en Partij voor de Dieren is behoorlijk groot, zodat een verlies waarschijnlijker is.

PvdA

Na een desastreuze verkiezingsuitslag in 2017 is de PvdA onder Asscher in de peilingen duidelijk gestegen. Met Timmermans bij de Europese Parlementsverkiezingen deed de PvdA het zelfs goed. Aan het begin van het jaar stond de PvdA nog rond de 18 zetels en leek Asscher de  onbetwiste leider te zijn van de linkse oppositie. Maar sinds mei is er duidelijk sprake van een daling. De PvdA zal wel stijgen ten opzichte van de verkiezingen van 2017, maar dan nog zal dit voor de PvdA het één na slechtste verkiezingsresultaat worden.

SP

Sinds de verkiezingen van 2017 heeft deze partij het moeilijk om kiezers aan te trekken. Bij de verkiezingen werd er matig tot slecht gescoord. Voor de SP is PVV ook een sterke concurrent. Ook is het arsenaal aan kiezers voor linkse partijen in de laatste 10 jaar gedaald. De kans is groot dat de SP de 14 zetels van de vorige keer niet haalt.

FVD

In het voorjaar van 2019 haalde deze partij bij de peilingen meer dan 25 zetels. Sinds de zomer van dat jaar zien we een geleidelijke daling. Electoraal zitten PVV en FVD nogal in elkaars vaarwater. Samen lijken ze vrijwel steeds tussen de 30 en 35 zetels halen. En ook bij deze verkiezingen lijkt dat te gaan gebeuren, behalve als de opkomst relatief laag zal worden. Als de PVV het zo sterk blijft doen als in de huidige peilng dan zal FVD wel fors winnen t.o.v. de 2 zetels van 2017, maar ver weg blijven van de scores die nog begin dit jaar in onze peiling werd behaald (16).

Partij voor de Dieren

Kleinere partijen kunnen bij verkiezingen problemen krijgen als er een echt belangrijke  insteek is zoals “wie wordt de grootste partij?”. Dan neigen meer kiezers naar één van de twee “strijdende partijen” over te stappen. Deze inzet is er deze keer niet en dat houdt in dat een partij als de PvdD meer kans heeft om een goed resultaat te halen. Een winst van één tot drie zetels is mogelijk.

SGP

Deze partij heeft een stabiele kiezersaanhang van rond de 200.000 kiezers. Voor deze partij is het feit dat lijstverbindingen zijn afgeschaft nogal nadelig. Mocht er op 17 maart een hoge opkomst zijn dan zou deze partij wel eens de 3 zetels niet (meer) kunnen halen.

50PLUS

Deze partij is er (weer) in geslaagd haar sterke electorale positie vrijwel te elimineren. Er is zeker een groot arsenaal aan oudere kiezers, die achter de inhoud staat van wat 50PLUS wil bereiken. Maar het interne gedoe zorgt ervoor dat vele potentiele kiezers worden afgeschrikt. Of deze partij er met een nieuwe lijsttrekker in zal slagen om toch in de buurt van de 4 zetels te komen van de vorige verkiezingen hangt met name af of er rondom pensioenen of AOW kort voor de verkiezingen nieuws komt met een grote impact op de doelgroep van 50PLUS. Maar dan nog zal het een moeilijke klus voor 50PLUS worden de scepsis van de kiezers te overwinnen.

Denk

De partij is door middel van onderzoek via Peil.nl niet goed in te schatten. Mede in het licht van de verkiezingsresultaten sinds 2017 lijkt een score rond de 3 het meest waarschijnlijk. Maar deze partij kan profiteren van bepaalde ingrijpende gebeurtenissen vlak voor de verkiezingen rondom  de eigen doelgroep.

Overige partijen

Er gaan nogal wat nieuwe partijen mee doen aan de verkiezingen: Partij voor de Toekomst, Code Oranje, BIJ1, NLBeter, Volt. Voor ieder van deze partijen geldt dat het moeilijk wordt om voldoende zichtbaarheid te krijgen, zodat uiteindlijk minimaal circa 70.000 mensen op die partij gaan stemmen. Die grens zal voor ieder van deze partijen moeilijk zijn om te halen. Juist omdat er nu via internet en social media andere manieren zijn om potentiele kiezers te bereiken kan het zijn dat een partij onder de radar toch voldoende steun verwerft. Voor ieder van deze partijen zullen de laatste paar weken bepalend zijn ten aanzien van media-aandacht. Bij een saaie campagneperiode zonder echte ingrijpende gebeurtenissen kunnen deze partijen “meer ruimte krijgen” om kiezers aan te trekken. Toch zou het me verbazen als deze partijen bij elkaar meer dan 2 zetels gaan halen.

 

Vanzelfsprekend kunnen er tussen nu en 17 maart nog grote gebeurtenissen plaats vinden, die toch de electorale stabiliteit in Nederland zal doorbreken. En die zijn niet te voorspellen. Zeker niet nu we zo diep in de Coronacrisis zitten. Maar het kan alleen grote electorale gevolgen hebben als het de positie van de VVD/Rutte sterk aantast.

De vraag welke regering er gaat komen na 17 maart zal voor de Nederlandse politieke situatie de grote uitdaging worden. Het is moeilijk denkbaar dat er een uitslag komt die ervoor zorgt dat er gemakkelijk een regering gevormd kan worden met meerderheden in de Tweede en Eerste Kamer. Wellicht wordt dat dan de start van een vernieuwingsslag in het Nederlands politieke systeem, omdat er geen andere keuzes is.

 

Ook deze week zien we geen verschuivingen in politieke voorkeur. De resultaten van de Amerikaanse verkiezingen leert ons weer veel over een trend, die ook in Nederland waarneembaar is.

Net zoals bij de Amerikaanse verkiezingen van 2016 horen en zien we in de Nederlandse media dit keer vooral verbazing dat zoveel mensen (toch weer) voor Trump gekozen hebben.  In 2016 kreeg bij een wat lagere opkomst dan dit jaar Hillary Clinton 3 miljoen stemmen meer dan Trump (66 miljoen tegen 63 miljoen). Op dit moment lijkt Biden 5 miljoen meer stemmen te hebben gekregen (76 miljoen tegen 71 miljoen). Trump heeft dus 8 miljoen stemmen meer gekregen dan de vorige keer en Biden 10 miljoen meer dan Clinton de vorige keer. Besef daarbij wel dat er in 2016 nog 7 miljoen stemmen werden uitgebracht op andere kandidaten, dit jaar is het ongeveer 3 miljoen.

Uit de analyses in de VS lijkt de geringe verschuiving van de uitkomst vooral voort te komen uit het verschil in mate van opkomst tussen kiezers van de democratische partij tussen 2016 en 2020 en veel minder doordat er Republikeinen uit 2016 nu overgestapt zijn naar de Democraten.

Een polarisatie met een scherpe scheidslijn, die ik nu al een tijd beschrijf als de tegenstelling tussen Ajax- en Feyenoordsupporters. Die twee groepen supporters bekijken de wedstrijd met een compleet verschillende bril. Hebben weinig respect voor elkaar. En zullen niet van de ene club naar de andere club overlopen.

Maar ook degenen die de toon zetten in de media, zowel in de VS als vanuit andere landen (zoals Nederland) behoren ook tot één van die twee groepen. Hoewel zij denken dat ze objectief naar iets kijken, is hun bril ook meestal behoorlijk gekleurd. Nederland heeft altijd een behoorlijke voorkeur gehad voor Democratische kandidaten, dat is met de kandidatuur van Trump alleen maar meer geworden. (Bijna 20% van de Nederlanders zouden voor Trump gestemd hebben, meer dan 70% voor Biden).

Mede daardoor hoorde je de afgelopen dagen bij de talkshows met name verbazing over het feit dat er zoveel mensen gestemd hebben op Trump. Men is zelf een “Ajax-supporter” en begrijpt niet dat anderen “Feyenoord-supporter” kunnen zijn. En dan komen ze met argumenten, die door andere Ajax-supporters worden gedeeld, maar dat is niet het geval bij de Feyenoord-supporters. Of zij zien een andere werkelijkheid of zij vinden de genoemde argumenten helemaal niet belangrijk. (Zowel bij de Provinciale Statenverkiezingen als nu bij de Amerikaanse verkiezingen vind ik Barbara Baarsma een schoolvoorbeeld hiervan. Als ze oproept tot eenheid dan is het de eenheid binnen de groep Ajax-supporters).

Ook in Nederland

In Nederland is iets vergelijkbaar aan de hand. Het wordt wat gemaskeerd doordat ons meerpartijen systeem omdat de tweedeling in Nederland niet 50-50 is, maar eerder 70-30.

In september 2016 heb ik de antwoorden op twee vragen gevonden, die in combinatie met elkaar, die polarisatie goed liet zien. Die analyse heb ik sindsdien vaker uitgevoerd en het was en is opmerkelijk hoe groot de stabiliteit er van is.

De twee vragen waren “Maakt u zich zorgen om uw financiele toekomst?” en “Als u de ontwikkelingen overziet van de afgelopen 5 à 10 jaar vindt u dan dat die voor u meer kansen biedt of meer bedreigingen hebben opgeleverd”.  Dit zijn de cijfes van dit moment:

 

Bijna de helft van de Nederlanders maken zich  op dit moment zorgen over hun financiele toekomst, maar dat was 4 jaar geleden ook ongeveer zo. Het is fascinerend om vast te stellen dat deze tabel in de periode van 2016 tot nu amper veranderd is. Ook in de afgelopen 7 maanden zien we slechts kleine verschuivingen!

Als we deze vraagcombinatie als insteek nemen om de stemvoorkeuren te zien dan zien we ook een grote mate van stabiliteit.

Er zijn drie groepen partijen:

1. PVV, FVD, SP en 50PLUS met een sterke oververtegenwoordiging van mensen die zich wel zorgen maken over hun financiele toekomst en mensen die vooral bedreigingen zien.
2. VVD, CDA, D66 en GroenLinks met een duidelijke oververtegenwoordiging van mensen die zich geen zorgen maken over hun financiele toekomst en van mensen die vooral kansen zien.
3. PvdA, PvdD en CU+SGP die er tussenin zitten.

Het lijkt erop dat als kiezers van partij wisselen ze ,dat voor het overgrote deel doen binnen die hoofdgroepen. Maar de omvang van die hoofgroepen is vanaf 2016 weinig gevarieerd.

PVV, FVD, SP en 50PLUS scoorden bij de metingen tussen 2016 en 2020 tussen de 30% en 33%.  VVD, CDA, GroenLinks en D66 haalden bij die metingen tussen de 40 en 45%. En de derde groep scoorde tussen de 15 en 20%.

 

Hoe onderscheidend die twee hoofdvragen zijn blijkt wel als de electorale vooorkeuren worden bekeken: Degenen die zich zorgen maakt over zijn financiele toekomst en vooral bedreigingen zien stemmen voor 56% PVV, FVD, SP of 50PLUS en 20% VVD, CDA, D66 of GroenLinks. Bij de groep, die zich geen zorgen maakt over zijn financiele toekomst en vooral kansen ziet, zijn de cijfers vrijwel andersom: 11% tegen 63%.

Zoals gezegd zien we in de tijd wel verschuivingen binnen de groepen, maar amper tussen de groepen. Dat kan het best aangetoond worden met een vergelijking van de uitslag van de groepen t.o.v. die van de Provinciale Staten verkiezingen.

Eerst de groep PVV,FVD, SP en 50PLUS

Terwijl er tussen de partijen grote verschuivingen hebben plaatsgevonden binnen de groep (met name tussen FVD en PVV) zijn de totalen vrijwel hetzelfde.

Ook bij de volgende groep partijen zien we iets vergelijkbaars.  Alleen zien we bij de VVD een relatief sterke toename van de groep die zich wel zorgen maakt en bedreigingen ziet. Vermoedelijk zijn dat met name ondernemers, die andere antwoorden geven op de twee kernvragen dan ze 8 maanden geleden zouden hebben gedaan.

Bij de derde groep zien we de minste verschuivingen. Daarbij dient aangetekend te worden dat in november 2019 de PvdA op 13% stond, waardoor de hele groep iets groter was. Maar ook toen was er qua score weinig verschil tussen de vragen rondom zorgen en kansen/bedreigingen.

Juist bij een sterke polarisatie zie je deze vorm van stabiliteit tussen de groepen. Als er verschuivingen zijn dan zijn binnen de groepen zelf.

Mede gezien de ervaringen in de VS leert dit ons het volgende:

• De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021 zal ook in lijn blijven van dit patroon. PVV, FVD, SP en 50PLUS zullen bij elkaar rond de 30% halen.  VVD, CDA, GroenLinks en D66 zullen samen rond de 45% halen. Alleen als de PvdA nog duidelijk zou aantrekken dan zal die score wat lager zijn,
• De strijd bij de Tweede Kamerverkiezingen zal met name gaan in welke mate men de eigen (groep) kiezers kan laten opkomen. Daarbij spelen de voorgenomen plannen om te mogen stemmen per post een pikante rol. In de VS is er veel gestemd per post. Het zou best kunnen dat de hogere opkomst  in de VS daardoor vooral is ontstaan. Maar in Nederland is men alleen van plan om kiezers boven de 70 jaar dat recht te geven. Dat zou best eens wat kunnen gaan uitmaken bij die verkiezingen. Want als daardoor relatief gezien die groep boven de 70 wat beter “opkomt” dan zal dat de partijen die vooral oudere kiezers hebben (CDA en PvdA met name) daar wat voordeel uit zullen trekken.
• Ten slotte is het van belang dat we in Nederland ons veel beter bewust worden van een polarisatie, die maar weinig verschilt van die van de VS. Alleen is de ene groep niet ongeveer de helft, maar bijna een derde. Dat neemt niet weg dat zowel de andere partijen als degenen die de Nederlandse politiek in de media beschouwen en becommentarieren zich van deze tweedeling bewust moeten zijn en vooral moeten kijken of er vormen van overbrugging mogelijk zijn. Want anders zal die polarisatie nog verder toenemen met alle gevolgen van dien. Met het vingertje wijzen naar de situatie in de VS is wat minder productief dan te zoeken naar oplossingen in Nederland.

Misschien zal het verkiezingsresultaat van 17 maart 2021 een dusdanige puzzel opleveren om een regering te vormen, dat het een moment zal zijn waarop we nieuwe wegen moeten zoeken om een regering tte vormen en een stelsel op te tuigen waar de polarisatie niet toeneemt, maar afneemt.