Stemming 29-5-2022: PvdA-GroenLinks combi nog geen extra electorale aantrekkingskracht

/in , , /door

Ten opzichte van 2 weken geleden zien we geen electorale verschuivingen. De ophef over de gewiste SMS-jes van de premier heeft geen electorale gevolgen. Ten opzichte van vijf weken geleden zijn dit de verschuivingen.

Gewiste SMS-jes

De vragen over dit onderwerp geven deze uitslag:

  • 38% van de Nederlanders vindt dat Premier Rutte met het wissen van de tekstberichten geen formele regels heeft overtreden, 47% wel.
  • 68% vindt wel dat de leden van de regering alle tekst-berichten (zoals SMS of Whatsapp) dienen te laten archiveren ten behoeve van mogelijke controle later. Alleen bij de huidige VVD-kiezers vindt 63% dat niet.
  • 60% vindt het wel goed dat de Kamer over dit onderwerp een uitgebreid debat heeft gevoerd.
  • 47% is het eens met Premier Rutte dat dit soort debatten het wantrouwen voedt van de Nederlanders in de politiek

De wijze waarop de kiezers van de verschillende partijen over dit onderwerp denken, is terug te vinden in het percentage dat aangeeft voor de motie van wantrouwen gestemd te hebben als men zelf in de Kamer had gezeten. Dit antwoord is afgezet naar de huidige politieke voorkeur.

Alleen onder de huidige kiezers van de regeringspartijen is er geen meerderheid voor die motie van wantrouwen.

Het is wel interessant om te beseffen dat als deze grafiek gemaakt was met daarin het stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen dat de 4 staven van de regeringspartijen hoger zouden zijn.

  • Bij de VVD zou 10% van de kiezers uit 2021 voor de motie van wantrouwen hebben gestemd (in plaats van 1% onder de huidige kiezers)
  • Bij D66 zou dat 35% van de kiezers uit 2021 zijn (22%)
  • Bij het CDA zou dat 43% zijn (32%)
  • En bij de ChristenUnie kiezers uit 2021 48% (42%).

Vooruitblik EK2023

Het bovenstaande laat zien dat circa een derde deel van de kiezers bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 één van de vier regeringspartijen heeft gestemd, dat nu niet meer zou doen en zich van de regering heeft afgekeerd.

Hoewel het nog ruim 9 maanden te gaan is tot de volgende verkiezingen (15 maart 2023), lijkt het nu al vrijwel zeker dat de vier regeringspartijen bij lange na niet een meerderheid in de Eerste Kamer zullen bereiken in 2023. Ze hebben nu 32 van de 76 zetels.

Als we de uitslag van de huidige peiling vergelijken met die van de Eerste Kamerverkiezing van 2019 dan is het opmerkelijk dat VVD, D66 en ChristenUnie heel dicht staan bij die uitslag die ze in maart 2019 haalden. Alleen het CDA staat er nu duidelijk slechter voor dan in maart 2019 toen die partij 9 zetels in de Eerste Kamer haalde. Op dit moment zou 5 of 6 zetels (rekening houdende met de lagere opkomst bij die verkiezingen) een waarschijnlijker uitslag zijn voor die partij.

Op basis van de huidige peiling zou de kans dus groter zijn dat de 4 regeringspartijen iets minder krijgen dan de huidige 32 zetels dan iets meer.

Maar het is natuurlijk nog 9 maanden en er zijn nog twee belangrijke vraagpunten, die een groot effect kan hebben op de uitslag:

  1. Gaat Pieter Omtzigt in een of andere vorm meedoen aan die verkiezingen? Hoewel hij dan beduidend minder weghaalt bij de resterende kiezers van de regeringspartijen dan van de oppositiepartijen, zou dat de regeringspartijen nog eens 1 tot 3 zetels extra kunnen kosten t.o.v. de huidige scores.
  2. Wat gaat een gecombineerde lijst van PvdA en GroenLinks halen? Op dit moment hebben die twee partijen 14 zetels in de Eerste Kamer.

In ons onderzoek deze week hebben we verkend wat die gecombineerde lijst zou kunnen opleveren en hoe dan de kiezers zich tussen de partijen bewegen.

Op basis van de huidige peiling zouden PvdA en GroenLinks ieder los 6 zetels in de Eerste Kamer krijgen, dus 12 bij elkaar. Een gecombineerde lijst levert op dit moment iets minder op, 10 of 11. Maar dat kan best anders worden als de verkiezingen naderen en vastgesteld is wie de lijsttrekker wordt, wat het programma is en hoe soepel de samenwerking loopt in de richting van de vorming van die gecombineerde lijst. Een aansprekende lijsttrekker en een soepele samenwerking kan een positieve impuls betekenen. Maar als die samenwerking niet zo soepel gaat, dan zou dat net zo goed de electorale positie kunnen verzwakken.

Onder de kiezers, die nu zeggen PvdA te stemmen is er op dit moment iets minder enthousiasme voor de combinatie dan onder de kiezers, die nu aangeven GroenLinks te stemmen. Daarentegen is het wel zo dat de huidige -gemiddeld een stuk jongere- GroenLinks kiezer, andere partijen, zoals PvdD, Volt en BIJ1 vaker noemt als partij, die ze ook een kans geven op een stem dan de huidige PvdA-kiezer dat doet.

De combinatie PvdA/GroenLinks zou nog wel kiezers kunnen aantrekken die nu aangeven D66 of PvdD te stemmen. Ook bij SP, Volt en BIJ1 is dat zo, maar dat zijn in absolute zin kleine getallen.

Kortom: Alleen als de combinatie PvdA/GroenLinks met een echt aansprekende lijsttrekker komt en de aanloop naar de verkiezingen (programma en kandidaten) soepel loopt, dan heeft de combinatie een kans om meer zetels te behalen dan de twee partijen apart zouden kunnen gaan halen.  Mocht Pieter Omtzigt wel gaan meedoen, dan zou dat de nieuwe combinatie dat 10 tot 20% van haar kiezers kunnen schelen.

Net zo goed als voor een partij rondom Pieter Omtzigt geldt voor de gecombineerde PvdA/GroenLinks lijst dat de omvang van de fractie in de Eerste Kamer kan zorgen dat de coalitie in de Eerste Kamer een forse meerderheid krijgt.

De vraag zal dan wel zijn of de uitslag zodanig is, dat er voor de coalitie een meerderheid in de Eerste Kamer is te halen, met welke andere afzonderlijke partij ook. Als Pieter Omtzigt wel aan die verkiezingen deelneemt zal de kans klein zijn dat de regeringscoalitie met een andere enkele partij dan PvdA/GroenLinks of die van Pieter Omtzigt een meerderheid in de nieuwe Eerste Kamer zal halen.

 

Stemming 15-5-2022: Regeringscombinatie kalft verder af

/in , /door

Ook na 3 weken zien we geen grote veranderingen in politieke voorkeur. Een daling zien we alleen bij VVD (-2) en D66 (-1). BBB, PVV en FVD stijgen 1 zetel. Door die 3 zetels verlies staat de regeringscoalitie nog maar op 52 zetels. Dat zijn er 26 minder dan ze in maart 2021 gehaald hebben.

Volatiliteit

Slechts 38% van de kiezers denkt dat het kabinet de rit volmaakt. 40% denkt dat het kabinet voor 2024 gevallen is. Van de huidige VVD kiezers denkt twee derde dat het kabinet de rit uitzit. Bij ChristenUnie- en D66-kiezers is het 60% en bij CDA-kiezers 50%.

De helft van de kiezers zouden nu nieuwe verkiezingen willen hebben. Van de huidige kiezers van de regeringspartijen wil 8% dat. Maar dan moet wel gerealiseerd worden dat die regeringspartijen nu al een derde van de kiezers van ruim 1 jaar geleden is kwijtgeraakt. Want als we kijken naar de VVD- en D66-kiezers van maart 2021 dan wil een kwart nieuwe verkiezingen. Bij het CDA is dat zelfs 40%.

Na nieuwe verkiezingen zou 36% een zakenkabinet willen hebben en 36% een meerderheidsregering. Onder VVD-kiezers is dat 29% en D66-kiezers 16%.

55% van de kiezers hoopt dat bij nieuwe verkiezingen Pieter Omtzigt met een eigen partij meedoet. 26% van de kiezers geeft aan dat de kans vrij groot of groter is dat men dan op die partij zal stemmen. De onderstaande grafiek laat zien welke partijen dan in potentie de zwaarste electorale concurrentie krijgen.

Ook dit laat zien hoe een impact op de verkiezingen het zou hebben als Pieter Omtzigt echt met een eigen lijst aan de verkiezingen zou gaan deelnemen. Het geeft ook aan hoe volatiel in principe het electoraal is. Als een partij, die er (nog?) niet eens is, hoger scoort t.a.v. de electorale potentie dan enige andere partij, die er nu wel is.

Regeringscombinaties

Het is interessant om te zien welke combinatie de huidige kiezers van de verschillende partijen op dit moment het liefst zouden willen hebben als wel uitgegaan wordt van de bestaande combinatie. Dus welke partijen zou men erbij willen hebben naar de partij die men nu zou stemmen.

 

Alleen de VVD-kiezers zouden in meerderheid er geen partijen aan willen toevoegen. Bij D66 is dat slechts 23%.

Met rechtse partijen erbij wordt het meest gekozen (34%). Van de VVD kiezers zou 31% dat willen.

Een derde van de kiezers zouden linkse partijen toegevoegd willen zien aan de huidige combinatie. Onder de huidige D66-kiezers is dat 73%, Bij de huidige ChristenUnie kiezers is dat 30%.

Zowel links als rechts erbij wenst maar 6% van de kiezers.

2002 zal zich electoraal gaan herhalen

/in , /door

De gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart 2002

Twintig jaar na de moord op Fortuyn zijn er veel terugblikken geweest. Ook over de electorale positie van Fortuyn en de gevolgen sinds zijn aantreden in de politiek. Die waren toen, maar ook erna groot. Via cijfers is daar een interessant beeld van te geven. Maar ook een inschatting van wat de toekomst zal brengen.

Bedenk daarbij dat tussen 1999 en september 2002 ik geen peilingen uitvoerde. Maar volgde de politieke en electorale ontwikkelingen natuurlijk wel op de voet en was betrokken bij een tv-programma vlak voor de verkiezingen van 2002 met de titel “Waar stem ik op?” door producten Reinout Oerlemans met een onderzoek waar 400.000 Nederlanders aan meededen.

Op basis van de hoge scores die Leefbaar Utrecht en Leefbaar Hilversum in de negentiger jaren hadden behaald, voorspelde ik direct na de Tweede Kamerverkiezingen van 1998, grote electorale veranderingen. Dit stond in Het Parool, één dag na de Tweede Kamer-verkiezingen van 1998.

Toen Fortuyn in augustus 2001 aankondigde de politiek in te gaan en later bleek lijsttrekker te zullen worden van Leefbaar Nederland,zei ik dit in een interview met Robert Vuijsje in De Nieuwe Revu.

In dit overzicht treft u andere uitspraken aan, die ik tot en met maart 2002 heb gedaan over de electorale opkomst en kansen van Fortuyn. De dag nadat Leefbaar Rotterdam uit het niets 35% (!) had gescoord bij de gemeenteraadsverkiezingen schreef ik het volgende in Het Parool.

Daarbij was een belangrijke boodschap dat, terwijl bij het exit-onderzoek van de gemeenteraadsverkiezingen gesteld werd dat de LPF landelijk op 18 zetels zou staan, ik aangaf dat dit een forse onderschatting was. Mijn inschatting was dat de LPF op dat moment, twee maanden voor de verkiezingen, al minstens op 28 zetels stond.

LPF de grootste begin mei 2002

Terwijl rond 1 mei in de peilingen van De Politieke Barometer de LPF nog maar op 19 zetels stond en de PvdA op 32, gaf de onderzoeker Van Dijk van Intomart op de ochtend van de moord op Fortuyn aan dat hij dacht dat de score al bijna 40 was en dat de LPF de grootste partij zou worden. Het artikel is de moeite waard om het nog eens terug te lezen.

Deze visie van Intomart was in lijn met de cijfers, die ik ook inschatte. Zeker door de uitslag van Rotterdam in maart en het feit dat die veel beter was geweest dan de peilingen er kort voor. Ik heb dat zelfs desgevraagd op de ochtend van de moord ook aan Fortuyn doorgegeven, nadat hij De Volkskrant had gelezen met dit bericht en wilde weten hoe reëel die inschatting was.

Direct na de verkiezingen van 15 mei 2002 heb ik voor kranten een analyse gemaakt van de uitslag met daarin het ingeschatte verloop tussen 5 en 15 mei op basis van het ondervragen van 400.000 deelnemers aan het SBS-programma “Waar stem ik op?”. Met ook de vraag waar men electoraal had gestaan op 5 mei. Dit was dan het verloop.

Uit dit overzicht blijkt heel duidelijk dat na de moord op Fortuyn de electorale keuze van de LPF ging dalen en daar het CDA sterk van profiteerde. Die stond met de nieuwe lijsttrekker Balkenende immers op 5 mei nog maar op 31 zetels. In dit stuk in GPD ging ik daar nog wat dieper op in. 

Omdat de peilingen van de Politieke Barometer de LPF echter kort voor de moord slechts rond de 20 zetels had staan, was hun analyse dat de LPF na de moord electoraal nog gestegen was. Maar dat is absoluut niet het geval geweest. Het CDA heeft electoraal in die laatste 9 dagen juist fors gewonnen, door die daling van de LPF en daarmee startte het premierschap van Balkenende voor een periode van 8 jaar. (Of Fortuyn bij een uitslag van rond de 40 zetels inderdaad premier was geworden is natuurlijk een andere kwestie).

De ruzie die binnen het LPF ontstond kort na het aantreden van het kabinet CDA, VVD, LPF en de val van het kabinet in oktober 2002 zorgde ervoor dat bij de verkiezingen van januari 2003 het LPF terugviel naar 8 zetels.

De electorale ontwikkelingen sinds 2002

Juist als we de electorale ontwikkelingen bekijken van de drie grootste partijen samen sinds 1989 en die van een groep partijen die met name kiezers aantrekken van de groep die in de Atlas van Afgehaakt Nederland staan omschreven (Josse de Voogd en René Cuperus) zien we dit opvallend patroon.

CDA + PvdA + VVD zijn gedaald van 82% in 1989 naar 36% in 2021. Een heel sterke daling.

In 2002 zien we dat de combinatie van partijen, waarin o.a. LPF, PVV en SP abrupt naar 24% zijn gestegen, door met name de LPF. Die als Fortuyn niet vermoord was nog eens 6% hoger had geweest (het totaal was dan 30% geweest). Maar ondanks de forse dalingen van de drie grootste partijen sinds 2012, zien we dat niet terug in een stijging van die groep partijen! Bij de laatste verkiezingen haalden die samen 25%. Dat is dus vrijwel hetzelfde percentage als die combinatie van partijen in 2002 haalden.

De electorale ruimte is in die periode met name opgevuld door D66, GroenLinks, de PvdD.

Blijkbaar is er een soort stabiel electoraat voor die groep partijen (dus nu met name PVV, JA21, BBB, SP, FVD)  van ongeveer een derde van de  kiezers. Omdat die groep minder opkomt dan de andere kiezers zie je daarvan rond de 25% in de verkiezingsuitslag terug. In de peiling op dit moment van Peil.nl daarentegen staan die partijen op 32%. Maar daar is het effect van de opkomst niet in verdisconteerd.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 stemde een fors deel van die groep kiezers FVD, die daardoor ineens de grootste werd (met 15%).

Dit patroon geeft aan dat die groep partijen blijkbaar rond de 25% haalt, ondanks het feit dat de drie grote traditionele partijen nog maar 36% halen! In 2002 was dat nog 58%.

De electorale ontwikkelingen na 2022

Of dit patroon in 2023 doorbroken zal worden bij de Provinciale Statenverkiezingen en later (in 2026?) bij de Tweede Kamerverkiezingen zal met name afhangen van de populariteit van de lijsttrekker(s) van die alternatieve partijen. (Zo scoort BBB inmiddels rond de 10 zetels in de peilingen op basis van de lijsttrekker Caroline van der Plas).

Dit electorale speelveld zou wel eens behoorlijk anders kunnen komen te liggen als Pieter Omtzigt met een eigen partij aan die verkiezingen meedoet. (Lijst Pieter Omtzigt – LPO?). Hij haalt namelijk niet alleen kiezers weg uit de oartijen, die nu in die gele kolommen staan, maar heeft ook een electorale aantrekkingskracht onder kiezers van de andere partijen.  Bij de laatste peiling waar we Pieter Omtzigt hebben gemeten zou die partij 18% hebben gehaald, waarvan 12% afkomstig zou zijn van de partijen die nu in het gele blok staan. CDA+PvdA+VVD haalden dan nog maar 28% samen.

Wat belangrijk is om te beseffen daarbij is het volgende: Behoudens even kort tussen 2010 en 2012 (gedoogkabinet CDA-VVD door PVV) zijn de kiezers van die partijen uit de gele kolommen niet vertegenwoordigd in het landsbestuur. Terwijl het vertrouwen in de regering duidelijk aan het afnemen is en de wens tot een echt andere bestuurscultuur groot.

Het zal duidelijk zijn dat een nieuwe grote electorale schok zoals in 2002 slechts een kwestie van tijd is. Mocht Pieter Omtzigt die eigen partij gaan beginnen dan zal dat het moment zijn. Maar ook als hij dat niet gaat doen dan is – het net zoals na 1998 – wachten op de persoon, die wel een groot verschil zal gaan maken.

PEIL.NL © NO TIES BV / VIEWTURE BV