Een maand voor de gemeenteraadsverkiezingen is goed te zien dat het electoraat in het afgelopen jaar verder gepolariseerd is. De middenpartijen verliezen en de drie nieuwe partijen, JA21, Volt en BBB winnen fors.

Maar mocht Pieter Omtzigt aankondigen dat hij bij de volgende verkiezingen met een eigen partij zal gaan meedoen dan wordt het hele speelveld intensief opgeschud. Hij zal zowel van links, midden en rechts, en van de nieuwe partijen kiezers kunnen wegtrekken.

In onze peilingen hanteren we de regel een partij pas op te nemen, als die is opgericht, c.q. aangegeven heeft aan verkiezingen mee te doen. En dat is (nog?) niet het geval met Pieter Omtzigt. Dus daarom staat hij niet in onze lijst.

De afgelopen week zijn er geen verschuivingen geweest tussen de partijen en het overzicht wordt op een andere wijze dan normaal gepresenteerd. U kunt zelf via aanklikken van de twee vakjes aan de bovenkant wisselen tussen de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 of de peiling van vandaag.

Ten aanzien van het rapporteren van opvattingen van de kiezers m.b.t. het Coronabeleid ben ik op deze plek terughoudend geweest, omdat ik via maurice.nl, uitgebreid aandacht besteed en daarbij ook op basis van data-analyse en het bestuderen van wetenschappelijke studies mijn conclusies deel.

Dit weekend heb ik echter twee vragen gesteld, die niet gaan over meningen, maar over feitelijkheden. (Althans volgens de opgave van de ondervraagden). Namelijk of men al dan niet Covid-19 heeft gehad en of men gevaccineerd is. En dat ook afgezet naar de politieke voorkeur van dit moment.

Besmet geraakt

De vraag is gesteld aan een steekproef van bijna 4.500 ondervraagden of men al dan niet Covid-19 heeft gehad. 40% van die ondervraagden zegt dan “ja”. Dat is opgebouwd uit 29% die dat zeker weet en 11% die aangeeft het wel te denken dat men besmet is geraakt.  33% geeft aan “ik denk van niet”  en 27% “ik weet zeker van niet”.

Dit is de grafiek van degenen die de infectie hebben doorgemaakt naar geslacht en leeftijd.

Er zijn duidelijke verschillen naar geslacht en leeftijd, Jongeren melden vaker dat ze Covid-19 hebben gehad dan de ouderen. Onder de groep 65+ meldt 21% het.

Naar het huidig stemgedrag ziet deze grafiek er als volgt uit:

FVD- en SGP-kiezers melden het vaakst dat ze Covid-19 hebben gehad. Groen Links- en CDA- kiezers het minst.

Vaccinatiestatus

Op basis van eigen opgave van de ondervraagden is dit het overzicht van de vaccinatiestatus. Daarbij is onder de niet gevaccineerden en de gevaccineerden, die (nog) niet geboosterd zijn een verdeling gemaakt tussen wel een infectie doorgemaakt of niet.

Uit de grafiek is op te maken dat zowel onder degenen die niet gevaccineerd zijn als onder de mensen die aangeven wel gevaccineerd te zijn, maar niet geboosterd, ongeveer twee derde aangeeft al wel de infectie doorgemaakt te hebben.

Naar leeftijd zien we  dus grote verschillen. Het patroon bij de groep onder de 35 jaar is duidelijk anders dan die boven de 65.

Naar huidig stemgedrag zijn er ook forse verschillen:

Bij de SGP en FVD worden relatief gezien de meeste niet gevaccineerden aangetroffen.

Uit deze cijfers blijkt dat we in ons onderzoek geen enkele respondent hebben aangetroffen, die nu zegt D66, CDA of ChristenUnie te stemmen, die niet is gevaccineerd. (Bij partijen als VVD, Volt en PvdA zijn het er ook heel weinig, maar daar is het nog wel rond de 1%).

Maar als de vaccinatiestatus van dit moment wordt afgezet naar het stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 dan blijkt dat het percentage bij ieder van die drie regeringspartijen rond de 5% lag, (Let op: dat is niet de vaccinatiestatus van tijdens die verkiezingen, maar de vaccinatiestatus van dit moment). Dat geeft aan dat kiezers, die niet gevaccineerd zijn bij hun stemkeuze van dit moment dat onderwerp een zeer belangrijke rol laat spelen bij hun stemkeuze.  Deze kiezers, die niet meer één van deze regeringspartijen stemmen, zijn vooral naar BBB, FVD en BvNL gegaan.

Van het totale verlies van de regeringspartijen (-26) maakt het slechts 2 zetels uit. Andere factoren spelen daarbij dus wel een veel belangrijkere rol.

Maar dat totale verlies van de 26 zetels van de regeringspartijen en de winst van de drie nieuwe partijen JA21, Volt en BBB met 24 zetels is veelbetekenend voor de Nederlandse politieke en de huidige electorale situatie.  Waarbij de traditionele grote drie, die in het verleden wel eens meer dan 75% van de stemmen achter zich kregen nu nog maar rond de 25% scoren. Minder dan CDA of PvdA afzonderlijke voor 2002 haalden.

Terwijl de VVD steeds verder wegzakt (-1 naar 22) zien we JA21 gestaag klimmen. Met 13 zetels is deze partij nu vierde van Nederland en staat nog maar 2 zetels achter op de PVV, die deze week 2 zetels daalt. Met deze 13 zetels is JA21 groter dan PvdA, GroenLinks of SP en meer dan 2 keer zo groot als het CDA.

Daarom zoomen we vandaag in op de grootste daler sinds de verkiezingen (de VVD met -12) en de grootste stijger (JA21 met +10).

Verlies VVD

Van de VVD-kiezers van bijna 1 jaar geleden stemt nu nog maar 57% VVD. Omdat er vrijwel geen kiezers overkomen van andere partijen in de richting van de VVD staat de VVD nu op 22 zetels, dicht bij de laagste score van de afgelopen jaren. Het is het percentage van 14% dat de VVD haalde bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019, waar FVD nipt de grootste werd.

Bekijken we waar de VVD-kiezers naar toe gaan dan zien we dat JA21 de grootste, of eigenlijk de enige, magneet is. 13% doet die overstap, goed voor 4 à 5 zetels. Voor de rest zien we een half tot een hele zetel naar PVV, BBB, D66 en Volt  gaan.  Daarnaast is de VVD, samen met het CDA de partij, waarvan de meeste kiezers aangeven niet te weten welke partij te gaan stemmen (rond de 15%).

Winst JA21

De helft van de winst van JA21 is afkomstig van de VVD, de rest van het CDA en de PVV. Met name de winst op de laatste partij neemt toen. Het electoraal verkeer tussen FVD en JA21 is klein.

Net zoals in 2019 FVD als “new kid on the block” de PVV electoraal verzwakte, zien we dat nu gebeuren door JA21.  Die partij lijkt voor de teleurgestelde VVD-, CDA-kiezers een vluchthaven te zijn en aantrekkelijker te worden voor een deel van de PVV kiezers.

Besef dat rechts van de VVD, JA21+PVV+FVD  samen 35 zetels hebben. Als we BBB erbij zouden rekenen zijn dat er 43. Hoewel BBB een partij is die ook van partijen links van het midden wint. En BvNL erbij maakt al 44.

Ook als we PvdD erbij zouden tellen zijn die partijen samen groter dan de linkervleugel (PvdA, GroenLinks, SP + PvdD hebben samen 35 zetels).

Zowel JA21, BBB en Volt hebben tussen de 15 en 20% van de kiezers die deze partij nog een kans geven op een stem, bovenop de scores die ze vandaag halen, waardoor er nog een behoorlijke groeipotentie is. Die is bij de VVD slechts 9%,

Richting Gemeenteraadsverkiezingen

Omdat de nieuwe landelijke partijen, die zo goed scoren, bij de gemeenteraadsverkiezingen niet of maar beperkt meedoen, zal dat effect in maart a.s. niet goed te merken zijn. Wel zal de electorale zwakte van partijen als VVD en CDA terug te vinden zijn in de uitslag. Zowel VVD als CDA stonden er vier jaar geleden landelijk duidelijk beter voor bij de kiezers dan  nu. Dat geldt ook voor GroenLinks. In maart 2018 stonden de PVV en D66 er landelijk duidelijk slechter voor dan nu. De PVV mede onder de invloed van de opkomst van FVD.

Daarmee lijken we af te koersen op gemeenteraadsverkiezingen, die een diffuus beeld gaan geven, omdat het afhangt van de deelname van de nieuwe landelijke partijen aan die verkiezingen (Volt en JA21). Maar zeker ook de populariteit van bestaande of nieuwe lokale partijen, waarvan sommige een goede kans hebben om de grootste te gaan worden. Verschillen in trends per gemeente zullen daardoor groter worden dan ooit.

Vier jaar geleden haalden CDA, VVD en PvdA samen 35% van de stemmen. Twintig jaar geleden was dat 51% en veertig jaar geleden was dat 71%! Die drie partijen mogen nu blij zijn als ze in maart a.s. samen 25% van de stemmen halen.

De eerste peiling na het aantreden van het kabinet laat zien, dat met name de VVD in de afgelopen tijd achteruit is gegaan. Stond de VVD eind november nog op 32 zetels, inmiddels zijn het er 25. Daarmee verliest de VVD 9 zetels ten opzichte van de verkiezingen van 2021 en is daarmee de grootste verliezer geworden. Het CDA staat op 8 zetels verlies.

D66, die ook op verlies stond, is langzamerhand iets aan het opkrabbelen en staat nu op 5 zetels verlies. Dat zal zamenhangen met het feit dat de meeste kiezers D66 de winnaar vinden van de formatie en dat een deel van de weggelopen D66-kiezers tijdens de formatie, weer teruggekomen zijn.  In totaal verliezen de drie grootste regeringspartijen 22 zetels wint ChristenUnie er 1.

Bij de overige partijen zien we dat 50PLUS weer 1 zetel aantikt, wellicht wegens de AOW-plannen van het kabinet. FVD klimt geleidelijk naar de score van de verkiezingen in 2021.

Aan de kiezers is hun reactie gevraagd op het nieuw aangetreden kabinet. Men kon een score geven tussen 1 (heel negatief) en 7 (heel positief). Eerst komt de grafiek van de kiezers van de regeringspartijen. Met twee ingangen: gestemd bij TK2021 en stemt nu. De verschillen zijn bij drie van de vier partijen groot. Bij het CDA zelfs 1,3. Dus degenen die de partij nu niet meer stemmen zijn veel negatiever over de regering dan degenen die dat (nog) wel doen.

Bij de oppositiepartijen zien we deze scores. Alleen bij Volt is een score dichtbij het gemiddelde.

Ook is de vraag gesteld ten aanzien van de personele invulling van het kabinet. Deze grafiek is afgezet naar het huidige stemgedrag.

62% vindt dat D66 de winnaar is geworden van de formatie en 15% zegt de VVD. Ook degenen die VVD stemmen vinden D66 voor 58% de winnaar van de formatie en de VVD slechts voor 8%.

28% vindt D66 de beste ministers geleverd hebben en 12% de VVD. Van de huidige VVD-kiezers vindt 43% dat de VVD dat gedaan heeft en 14% D66.

Onder degenen die nu het CDA stemmen vindt 44% dat het CDA de beste ministers heeft geleverd. Maar van de CDA-kiezers bij de Tweede Kamer vindt slechts 18% dat en 27% dat D66 dat gedaan heeft.

Het zal een hele klus worden voor de drie grote regeringspartijen voldoende steun bij de kiezers te verkrijgen om over 14 maanden, bij de volgende Provinciale-/ Eerste Kamerverkiezingen een meerderheid in de Eerste Kamer te verkrijgen. Ook is het waarschijnlijk dat deze uitslag terug te vinden zal zijn bij de gemeenteraadsverkiezingen over twee maanden met nog hogere uitslagen voor lokale partijen, mede omdat de landelijke winnaars van dit moment (JA21, Volt en BBB) in de meeste gemeenten niet meedoen.

Zetelverdeling

De peiling van vandaag, gebaseerd op bijna 5000 ondervraagden is uitgevoerd op zaterdag. Grotendeels voorafgaande aan de de persconferentie, waarin een nieuwe lockdown is aangekondigd. Aangenomen kan worden dat de cijfers vooral een weerslag zijn van de wijze waarop men het regeerakkoord en de discussie erover heeft ontvangen.

In de peiling van vandaag zal dieper ingegaan worden op de wijze van reageren van de kiezers op de verschillende onderdelen.

Alvorens de zetelverdeling wordt weergegeven lijkt één vraag richtinggevend te zijn voor de uitslag van vandaag: Welke partij men vindt die het meest zijn zin heeft gekregen bij het regeerakkoord. 54% van de ondervraagden antwoordt dan D66, 14% de VVD. 11% geeft aan dat alle partijen in ongeveer dezelfde mate hun zin hebben gekregen, 15% weet het niet en 6% geeft een ander antwoord.

Van de kiezers die VVD hebben gestemd zegt 60% dat D66 het meest haar zin heeft gekregen en 10% noemt de VVD en bij CDA-kiezers is dat 63%. De VVD, die toch al in de laatste weken het in de peiling slechter ging doen, is daardoor nog meer zetels kwijtgeraakt (-3) en staat daardoor op min 7 t.o.v. de verkiezingen. Daarmee staat nu ook de derde regeringspartij op een fors verlies. Hoewel D66 en CDA eentje stijgen is het totaalverlies van die drie partijen nu 21 zetels. Bij de verkiezingen haalden ze 73 zetels, nu zijn het nog maar 52.

Dat verlies is per saldo met name terechtgekomen bij JA21, BBB en Volt, die nu samen op 17 zetels winst staan. (JA21 steeg 2 zetels).

Reactie op het regeerakkoord

Als we dieper ingaan op de reactie op het regeerakkoord en de regeringscombinatie dan zien we een aantal interessante zaken.

Allereerst de reactie van de kiezers van de regeringspartijen op deze nieuwe=oude regeringscombinatie. Daarbij zijn de antwoorden vergeleken tussen degenen die op 17 maart één van de vier partijen van de regering koos en die nu aangeeft op één van die vier te stemmen.

Bij VVD en CDA is duidelijk te zien dat degenen die nu niet meer die partij stemmen beduidend minder positief zijn over die nieuwe regeringscombinatie. Bij het CDA is te zien dat degenen die nu (nog) CDA stemmen voor 48% positief is over de regeringscombinatie (dat is de score ++). Maar van degenen die op 17 maart CDA stemden is dat slechts 20%. Onder degenen die nu niet meer CDA stemmen zijn er maar weinigen die nog positief zijn over deze regeringscombinatie. Slechts 6% is positief en 7% vrij positief. 37% van degenen die nu niet meer CDA stemmen geeft als score “negatief” (dat is “–” in de grafiek).

Hoewel bij D66 we ook wel verschillen zien in de twee grafieken (TK2021 en Nu) is het beeld minder scherp dan bij het CDA. Toch is 36% van degenen die op 17 maart D66 heeft gestemd negatief over de nieuwe regeringscombinatie.

Een vergelijkbare grafiek is gemaakt voor de vraag hoe men reageert op de inhoud van het regeerakkoord. Dan zien we  bij de huidige kiezers van de vier partijen een behoorlijk positief beeld. Van de VVD kiezers van dit moment is 73% (vrij) positief, bij D66 is dat 85%, bij CDA 75% en ChristenUnie 66%.

Maar als we kijken naar degenen die één van die vier partijen hebben gestemd op 17 maart dan zien we onder de CDA-kiezers 35% die (vrij) negatief is over de inhoud, bij de VVD is dat 22%, ChristenUnie 19% en D66 16%.

We hebben 23 onderdelen van het regeerakkoord voorgelegd aan de kiezers met de vraag of ze positief, neutraal of negatief zijn over dat voorstel. Hieronder treft u eerst voor alle kiezers het aandeel aan dat positief heeft gereageerd. (In de vragenlijst waren de verschillende onderdelen tekstueel wat meer uitgelegd dan in de tabellen staat).

Voor ieder van deze 23 onderdelen volgt nu een overzicht van het aandeel van de kiezers, dat positief is over dat onderdeel. Het is afgezet naar het stemgedrag op 17 maart. Het geeft een bijzonder beeld van het palet aan meningen bij de kiezers van de partijen in dit versplinterd electoraal landschap.

In dit overzicht is BBB niet meegenomen, omdat die partij bij de verkiezingen nog maar één zetel had. In een van onze volgende analyses zullen we dieper ingaan op het electoraat en de opvattingen van de drie nieuwe partijen, die nu samen al op 24 zetels staan.

Zittingsduur

Ten slotte is gevraagd hoe lang men denkt dat dit kabinet zal blijven zitten. 29% denkt dat het kabinet de rit uitzit. Van de VVD-kiezers van 17 maart denkt 46% het, van de D66-kiezers 41%, CDA-kiezers 21% en ChristenUnie kiezers 30%.

34% hoopt dat het kabinet de rit uitzit. Bij de VVD-kiezers is dat 67%, D66-kiezers 59%, CDA-kiezers 40% en ChristenUnie-kiezers 50%.

Deze week zijn er geen verschuivingen te zien in politieke voorkeur. Nog steeds zijn er veel mensen die aangeven niet (meer) te weten op welke partij te stemmen. De grote vraag zal zijn welke invloed het gaat hebben, als het nieuwe kabinet aantreed, op de electorale positie van de regeringspartijen. Is de huidige uitslag al een soort voorsortering op dat nieuwe kabinet of zal, nadat het regeerakkoord en de samenstelling van de regering bekend is geworden, dat weer tot duidelijke verschuivingen leiden.

Aan degenen die sinds maart van partij zijn veranderd hebben we gevraagd wat de belangrijkste reden was dat ze dat hebben gedaan. Alleen voor de partijen, waar er voldoende personen waren die zijn verschoven kan dit overzicht gegeven worden.

Eerst het overzicht naar die belangrijkste reden voor de partijen, die voldoende kiezers zijn kwijtgeraakt om een betrouwbaar beeld te kunnen geven (anders is het aantal respondenten te klein).

Bij CDA en FVD is de opstelling van die partij na de verkiezingen duidelijk de belangrijkste reden om die partij nu niet meer te kiezen. Bij D66 speelt daar de opstelling tijdens de formatie nog een duidelijke rol.

De PVV heeft van deze partijen het meeste last van de aantrekkingskracht van andere partijen (BBB, JA21 en FVD). Bij SP worden het meest andere redenen genoemd.

Als we deze grafiek maken voor de partijen, waar men het meest naar toe is overgestapt dan ziet het er als volgt uit:

Daarbij valt op dat men meer als reden noemt waarom men weg is gegaan bij de oude partij, dan dat de aantrekkingskracht van de nieuwe partij belangrijk was. Wel moet rekening gehouden worden met de absolute waardes. BBB heeft beduidend meer nieuwe kiezers aangetrokken dan de andere drie partijen. En bij BBB wordt de opstelling van de nieuwe partij na de verkiezingen meer genoemd dan bij de andere drie partijen.